Türkiyə və Ukrayna liderlərinin görüşü hərbi, siyasi və iqtisadi sahələrdə əməkdaşlığın genişləndirilməsi, həmçinin mühüm bəyanatlarla yadda qaldı.
Türkiyə ilə Ukrayna 2023-cü ilə qədər prioritet investisiya layihəsi siyahısını təsdiqlədi. Bura infrastruktur, hava limanı və nəqliyyat kimi hərtərəfli layihələr daxildir. Enerji sahəsində əməkdaşlığa dair və iki ölkənin ortaq təyyarə istehsal edəcəyi barədə razılıq əldə edildi.
Hazırda dünyanın diqqət mərkəzində olan Donbasdakı vəziyyətlə bağlı isə Türkiyə Prezidenti diqqətçəkən bəyanat verdi. Rəcəb Tayyib Ərdoğan “Krım platforması” ideyasını dəstəklədiyini bildirdi: "Ukraynanın şərqindəki vəziyyət diplomatik əsaslarla həll olunmalıdır. Narahatıq doğuracaq hadisələrin inkişafına son qoyulmasını diləyirik. Qara dəniz sülh dənizi olaraq qalmalıdır. Qara dənizdə sülh və rifahın bərpası hədəfimizdir. Ortaq coğrafiyamızda nəyin bahasına olursa-olsun, gərginliyin artmasını arzu etmirik. Son zamanlar regionda gərginliyin artması arzuolunan deyil. Mövcud böhranın Ukraynanın ərazi bütövlüyünün və beynəlxalq hüququn tələbləri çərçivəsində sülh şəraitində və diplomatik yollarla həll olunmasının vacibliyinə inanırıq".
Bununla bağlı Türkiyəli politoloq Engin Özer Eurasia Diary-yə müsahibə verib.
Türkiyə ilə Ukrayna arasında hərbi siyasi və iqtisadi əməkdaşlıq genişləndirilir. Türkiyə və Ukrayna yaxınlaşması Rusiyaya mesajdırmı?
- Xeyir. Bu Rusiyaya bir mesaj deyil. Türkiyə ətrafdakı bütün qonşu ölkələrlə azad ticarət müqaviləsi bağlamağa çalışır. Bu, Azərbaycan və Gürcüstan üçün də keçərlidir. Ukrayna da Qara dənizdə qonşusu olduğu üçün bu addımı atması normaldır. Türkiyənin Ukrayna ilə münasibətləri 1990-cı illərdən bəri inkişaf edir və bu yeni bir şey deyil. Hərbi sahədə irəliləyiş oldu. Bu da Türkiyənin hərbi sənayesinin inkişafı ilə bağlıdır. Türkiyənin daha öncə belə bir istehsalı olmadığı üçün belə razılaşmalar əldə olunmurdu. Dolayısı ilə türkiyə Qara dənizdə qonşu ölklələrlə münasibətlərini inkişaf etdirmək istəyir. Bu da onun strateji təhlükəsizliyi baxımından vacibdir.
Türkiyə Prezidenti R.T.Ərdoğan Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini, Rusiyanın Krımı ilhaq etdiyini qəbul etmədiyini deyir. Rusiyanın buna münasibəti necədir?
- Heç bir ölkə Krımın referendumla Rusiya torpaqlarına qatılmasını tanımır. Türkiyə də bunu ilhaq olaraq dəyərləndirir. Belarus və Suriya Rusiyanın ən yaxın müttəfiqləridir. Nə üçün Krımın ilhaqını tanımırlar? Türkiyənin bunu tanımamasında qəribə heç nə yoxdur. Bu məsələdə Türkiyəni Rusiya mediasında da ittiham edirlər. Amma burada ittiham etməli olduqları ən son ölkə Türkiyədir. İlk növbədə niyə tanımırlar deyərək Qazaxıstan, Belarus, Ermənistan və Rusiyanın müttəfiqlərinə soruşmalıdırlar.
Türkiyə Qarabağ və Suriyadakı narahatlıqlarını Donbasla bağlı atacağı addımları ilə həll edə biləcəkmi?
- Türkiyə və Rusiyanın çox şaxələnmiş keçmiş bir əlaqələri var. Bəzi yerlərdə misal üçün, Qarabağda tərəfdaşlıq kimi görünsə də, Suriyada hər an qarşıdurmaya çevrilə bilir. Bunun həm də Liviya qolu var. Orada bilirsiniz ki, qeyri-rəsmi rus ünsürləri mövcuddur. Bu səbəbdən Türkiyə belə bir dördüncü cəbhəyə girmək istəməyə bilər. Çünki bu, Rusiya üçün qırmızı xətdir. Türkiyə əsgərləri istənilən halda baş verəcəyi gözlənilən qarşıdurmada iştirak etməyəcək. Hərbi məsləhətçilər səviyyəsində belə iştirak edəcəklərini hesab etmirəm. Türkiyə buraya müdaxilə edərsə digər bölgələri əlbəttə ki, təsir göstərər. Suriyadakı rusların Əsəd qoşunları vasitəsilə türk mövqelərini daha çox vurmasına səbəb olacaq. Türkiyə bunları görür və orada Türkiyənin olmayacağını düşünürəm.
Ərdoğanın Donbas və Qarabağla bağlı ritorikası oxşardır. Bu halda Donbasda Qarabağa ssenarisi mümkündürmü?
- Mənim fikrimcə, iki həftəyə orada qarşıdurma başlayacaq, lakin iri qarşıdurmaya çevriləcəyini düşünmürəm. Bu qarşıdurma başlayan kimi Rusiya oradakı respublikaların müstəqilliyini tanıyacaq. Ərdoğanın buradakı münasibəti məlumdur. Yəni Ərdoğan bölgədə qarşıdurma istəmirik deyir. Bu səbəbdən orada qarşıdurmanın olması Türkiyənin maraqlarına ziddir. Müharibənin Qara dənizə sıçraması Amerikanın oradakı gücünün də artmasına səbəb olacaq. Bilirsiniz ki, amerikalılar son vaxtlar Montre razılaşmasını pozmağa çalışırlar. Oradakı qarşıdurma artarsa Türkiyənin strateji maraqlarına uyğun olmayan vəziyyət yaranar.
Ukrayna Prezidenti V.Zelenski Türkiyə səfərindən sonra danışıqlar aparmaq üçün Rusiya Prezidenti Vladimir Putinə müraciət edib. Bu Türkiyənin tövsiyyəsi ilə atılmış addım ola bilərmi? Türkiyə, Rusiya ilə Ukrayna arasındakı konflikt üçün həll yolu tapa bilərmi və bunu hansı formada gerçəkləşdirə bilər?
- Türkiyənin vasitəçiliyi heç bir şey ifadə etmir. Türkiyə onu həll edəcək bir gücdə olan ölkə deyil.
Gülnar Səlimova
