Astanada Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin iştirak etdiyi Türk Dövlətləri Təşkilatının “Türk əsri” devizi altında 10-cu yubiley Zirvə Toplantısı keçirilib. Ötən illər ərzində əvvəllər Türk Şurası kimi tanınan təşkilat mühüm institusional transformasiyadan keçərək sadə dialoq platformasından ticarət-iqtisadi əməkdaşlığı genişləndirən dövlətlərin dinamik birliyinə çevrilib. Dünya nizamı artıq yeni formaya girir? Bəs baş tutan görüş gələcək üçün nə vəd edir?
Marmara Universiteti professoru Ali Satan Ednews – a verdiyi açıqlamasında keçirilən təşkilatın dünya ədalətinə böyük töhfə verə biləcəyini söyləyib:
“10-cu Türkiyə Dövlət Başçıları Zirvəsi dünyanın bu qarışıqlığında böyük ümidlər doğurdu. Türk dövlətlərinin öz aralarında harmonik həmrəyliyə girməsi təkcə Asiya qitəsi üçün deyil, bütün dünya üçün sülh, sabitlik, inkişaf, firavanlıq və təhlükəsizlik deməkdir. Türk əsri, ümid edirəm ki, ən çox zülmə məruz qalan türklərin hər sahədə irəliləyəcəyi, siyasətdə, elmdə və texnologiyada birgə işləməklə gələcəkdə sıçrayışlar edəcəyi bir əsr olacaq. Eyni zamanda, hesab edirəm ki, türk dövlətləri eyni duyğu və həssaslıqla bir araya gələrək yeni bir beynəlxalq əxlaq anlayışını bütün dünyaya müjdələyəcək. Bu yeni beynəlxalq əxlaqın əsası ədalət olacaqdır. Türk dövlət fəlsəfəsinin ən mühüm anlayışı və ən yüksək anlayışı olan ədalətin türk dövlətlərinin yenidən bir araya gəlməsi ilə dünyaya ümid və ədalət gətirəcəyini ümid edirəm”.
Orta Doğu Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, siyasi şərhçi Sədrəddin Soltan isə açıqlamasında Ali Satanın fikirlərinə əlavə olaraq TDT – nin mövcud siyasi mühitdə beynəlxalq təhlükəsizlik məsələlərində aparıcı rola malik ola biləcəyini vurğulayıb:
“Hazırda qlobal miqyasda qarışıqlıq hökm sürür. Dünyanın dinc bucağı, demək olar ki, qalmayıb. Özlərini dinc, əmin-amanlıqda bilənlər üçün də problemlərin yaradılması ehtimalı günü-gündən artır. Bu baxımdan, bütün dövlətlərin təhlükəsizliyi pozula bilər. 2022-ci ilin yanvarında Qazaxıstanda, həmin ilin iyulunda Özbəkistanda baş verən hadisələr, Qırğızıstan-Tacikistan sərhədində davamlı münaqişələr, Əfqanıstanda “Taliban”ın yenidən hakimiyyətə gətirilməsi və başqa məsələlər türklərin yerləşdiyi regionun da daim təhdid altında olduğunu deməyə əsas verir. İki ilə yaxındır davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsi, oktyabrın 7-də başlayan HƏMAS-İsrail müharibəsi beynəlxalq ictimaiyyəti ikiyə bölüb. Hər iki bölgə ilə Türk dünyasının yaxın, uzaq əlaqəsi var. Belə hadisələrə münasibətdə orta xəttin tapılması daha faydalı olur. Türk dövlətləri birgə mövqe və səylə "qızıl nöqtə"ni tapa bilər. Bu məsələdə beynəlxalq hüquq və münasibətlər vəziyyətin doğru, faydalı dəyərləndirilməsinə yardım edə bilər.
Tərəflərin bir-birinin ərazi bütövlüyü, suverenliyi, sərhədlərin toxunulmazlığı, habelə daxili işlərinə qarışmamaq prinsipləri əsasında dövlətlərin siyasi və iqtisadi təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsində əməkdaşlığa üstünlük verməsi də qlobal miqyasda yaranan vəziyyətin şərtlərindən sayıla bilər. TDT-nin başlıca vəzifələrindən biri də bir-birinin təəssübünün çəkilməsidir. Başqa sözlə, türk dövlətlərin xarici siyasət məsələsində, ortaq mövqedən çıxış etməsidir. Bu, təşkilatın beynəlxalq arenada çəkisinin artmasına müsbət təsir göstərər. TDT-nin güclü, sayılıb-seçilən, beynəlxalq təhlükəsizlik məsələlərində aparıcı rola malik olması üçün qəbul etdiyi qərarları icra etməsi vacib şərtlərdəndir. Bu kimi tələblər ödəniləcəyi, tarixi hadisələrdən ibrət alınacağı halda XXI əsr gerçəkdən Türk əsri ola bilər”
Əkbər Novruz
