Ednews Xəzər Strateji Araşdırmalar İnstitutunun (Rusiya) baş direktoru İqor Korotçenko ilə müsahibəsini təqdim edir:
- NATO ilə Rusiya arasında gərginlik nüvə təhdidinə qədər gəlib çatıb. Son zamanlar NATO-nun Polşada nüvə silahı yerləşdirə biləcəyi barədə yayılan informasiyalar genişlənməyə başlayıb. Bir müddət əvvəl Polşanın “Fakt” nəşrinə müsahibə verən ölkə Prezidenti Andrey Duda NATO müttəfiqlərinin alyansın şərq cinahının təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinin bir hissəsi kimi zəruri hesab etdiyi təqdirdə, öz ərazisində nüvə silahı yerləşdirməyə hazır olduğunu bəyan edib. Polşada ikinci “Karib böhranı” ssenarisi baş verə bilərmi?
- Rusiya ilə Qərb arasında geosiyasi gərginliyin artması fonunda, Polşa Prezidenti, həqiqətən də, dəfələrlə Amerika taktiki nüvə silahlarının Polşanın ərazisində yerləşdirilməsi ilə bağlı istəyini bildirdi. Hal-hazırda B-61-12 modifikasiyasının sərbəst düşmə atom bombalarından bəhs edirik. Onlar Avropanın bəzi əyalətlərində bir sıra NATO hava bazalarında saxlanılır və Polşa bütövlükdə öz ərazisində oxşar silahların yerləşdirilməsini istəyir. Varşavanın nüvə silahı daşıyan çox sayda beşinci nəsil F35 Amerika qırıcısını satın aldığını nəzərə alsaq, Polşa Hərbi Hava Qüvvələrinin də NATO-nun nüvə missiyalarına qoşula biləcəyi aydındır. Rusiya bunu destruktiv bir hal kimi hesab edir. Biz Prezident Dudanın nüvə silahı əldə etmək istəyinin həyata keçiriləcəyini və ya keçirilməyəcəyini bilmirik, amma hələ ki NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberq Şimali Atlantika Alyansının Polşa ərazisində nüvə silahı yerləşdirmək niyyətinin olmadığını bildirib. Amma bilirsiniz ki, siyasətdə hər şey sürətlə dəyişir, əsasən də dünya belə bir hərbi-siyasi təlatüm şəraitində olarkən. Demək istədiyim odur ki, sözsüz, Polşa ərazisində nüvə silahları peyda olsa, onların yerləşəcəyi obyektlər yəni aerodromlar, saxlama bazaları mühim bir hərbi-siyasi fors-major hədəfə çeviriləcəklər, o cümlədən, ola bilsin ki, Rusiya Silahlı Qüvvələrinin ilk, önləyici və ya cavab zərbəsi üçün də seçəcəyi hədəf şəkli alsınlar. Polşada "Karib böhranı" baş verə bilərmi? Düşünürəm ki, hələ yox. Çox güman ki, Qərb bu ölkəni və Silahlı Qüvvələrini daha uzun mənzilli ölümcül silah sistemləri ilə təchiz etsə, Ukrayna ilə bağlı məsələdə nüvə kəskinləşməsi riskləri yarana bilər. Belə bir halda, bu və ya digər formada "Karib böhranı"nın təkrarlanma ehtimalı, mənim fikrimcə, olduqca çoxdur.
- Son bir neçə gündə Azərbaycan ərazisində yenidən minalarla bağlı insidentlər baş verib. Ağdam, Şuşa və Naxçıvanda mina hadisələri qeydə alınıb, bir nəfər ölüb. 10 noyabr 2020-ci ildən 24 aprel 2024-cü ilədək 356 Azərbaycan vətəndaşı mina qurbanı olub. Niyə Azərbaycanın mina problemi beynəlxalq səviyyədə müzakirə olunmur? Bundan əlavə, son vaxtlar Ermənistanla münasibətlərdə müsbət dinamika müşahidə olunur. Bəs niyə Ermənistan tərəfi bizə mina xəritələrini təqdim etmir? Sülhdən danışırlarsa, niyə mina problemi həll olunmur və can almağa davam edir.
- Mina problemi və erməni minalarından zərər çəkən azərbaycanlıların sayı, o cümlədən dinc vətəndaşların həlak olması və yaralanması daxil həqiqətən də çox böyük humanitar problemdir. Ona ikitərəfli münasibətlər nöqteyi-nəzərindən deyil, beynəlxalq arenada baxılmasını tələb edən humanitar problem kimi yanaşmaq lazımdır. Birincisi, Ermənistan hakimiyyətinin bütün mina xəritələrini Azərbaycana təqdim etməsi üçün Yerevana beynəlxalq təzyiq göstərmək lazımdır. Əlbəttə ki, 30 ilə yaxın erməni işğalı zamanı Ermənistan ordusu milyonlarla mina quraşdırıb və onların təmizlənməsi böyük resurslar tələb edir: həm maliyyə, həm texniki, həm də vaxt nəzərindən. Bu problemin həlli istiqamətində ilk addım Ermənistandan Azərbaycan ərazisinin 20% işğal etdiyi zaman quraşdırılmış minaların xəritələrinin verilməsi tələbi olmalıdır. Güman edirəm ki, ikinci addım, yəqin ki, BMT Baş Assambleyasının Azərbaycan ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi üzrə beynəlxalq səylərin cəmlənməsinin əlaqələndirilməsinin zəruriliyinə və aparıcı müvafiq qurumların bu işə qoşulmasına həsr olunmuş xüsusi qətnamənin qəbul edilməsi səviyyəsinə çatmaqdır. Belə bir vəziyyətdə biz belə bir qənaətə gəlirik ki, minalardan təmizlənmənin maliyyələşdirilməsi üçün xüsusi bir proqramın yaradılması, Beynəlxalq tazminat Məhkəməsinin qərarı nəticəsində Ermənistanı Azərbaycana, o cümlədən sayı artıq 300 nəfəri keçmiş dinc azərbaycanlılara dəyən ziyana görə pul ödəməyə məcbur etmək lazımdır. Ona görə də bu problem, bir daha deyirəm, son dərəcə vacibdir və beynəlxalq təhlükəsizliyin geosiyasəti məsələləri ilə məşğul olan “beyin mərkəzlər”in də bu problemə diqqətlərini cəlb etmək vacibdir. Bakıda analitiklərin bu məsələyə öz münasibətini bildirə biləcəyi müvafiq konfrans keçirilməlidir və orada ən başlıcası minalardan təmizləmə də daxil olmaqla azad edilmiş ərazilərin bərpası ilə bağlı hansısa real ssenari təklif edilməlidir.
- Qazaxıstan tərəfinin təklifinə uyğun olaraq tezliklə Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin Almatıda görüşəcəklər. Bu barədə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ABŞ dövlət katibi Antoni Blinken ilə telefon danışığı zamanı deyib. Görüşlə bağlı gözləntilər, sülh müqaviləsi ilə əlaqədar irəliləyiş olacaq? Bayramovla Mirzoyanın Almatı görüşü nə vəd edir?
- Sülh müqaviləsinə nail olmaq 2024-cü ildə həll olunacağına ümid etdiyimiz vacib bir məsələdir, lakin təəssüf ki, ikinci Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra Ermənistanın Azərbaycanla normal münasibətlərin praktiki şəkildə bərpası üçün heç bir səy göstərmədiyini görürük. Baxmayaraq ki delmitasiyanın başladığı son anlarda 1991 ci il İrəvanın ərazi bütovlüyünu tanıdığı Alma-Ata bəyanaməsi əsasında 4 kəndin Azərbaycana verilməsi ilə ərazilərin bir hissəsində demarkasiya həyata keçirildi. Bu prosesin Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının sərhədlərində nikbinlik yaratdığını müşahidə edir və çətin olduğunu görürdük. Burada Paşinyan rejiminin müxalifəti bundan səylərini birləşdirmək və iğtişaşları genişləndirmək üçün fəal şəkildə istifadə etməyə çalışır. Bu baxımdan, rəsmi Yerevanın necə reaksiya verəcəyi vacibdir, amma hələlik Ermənistan rəsmilərinin ən azı dövlət sərhədinin bu hissəsində delimitasiya və demarkasiya probleminin həlli istəyini görürük. Artıq həm Ermənistan, həm də Azərbaycan tərəfindən onlarla sərhəd sütunu müəyyənləşdirilib, necə deyərlər, proses gedir, amma əlbəttə ki, hamı gözləyir ki, Azərbaycan və Ermənistan Xarici İşlər Nazirləri Qazaxıstanda baş tutacaq görüşdə hansı razılıqlara gələ biləcəklər. Amma Qazaxıstan öz tərəfindən yalnız rahat formatda ərazilərindən bu cür danışıqlar aparmaq üçün istifadə etmək imkanı verir. Bu, Paşinyanın hələlik Rusiyanın vasitəçilik səylərindən istifadə etmək istəməməsi və Azərbaycanın Qərb vasitəçilərinin Yerevanın tərəfində oynayacağını başa düşməsi ilə əlaqədardır, buna görə də Qazaxıstan ərazisində müvafiq olaraq Ermənistan və Azərbaycan nümayəndələri arasında baş verə biləcək birbaşa dialoq həm də sülh müqaviləsinə doğru irəliləy üçün vacib bir addımdır, amma bunun baş verib-verməyəcəyini isə yaxın gələcəkdə baş verəcək danışıqlar prosesinin nəticələrində görəcəyik.
- Rusiya sülhməramlı kontingentinin Qarabağdan vaxtından əvvəl getməsini necə qiymətləndirirsiniz?
- Rusiya sülhməramlı kontingentinin Qarabağdan çəkilməsinə gəlincə, demək lazımdır ki, bu, regionda yeni hərbi-siyasi reallıqların möhkəmlənməsidir. Ötən ilin sonunda baş verən bütün yaddaqalan hadisələr, əks-terror tədbirləri nəticəsində Azərbaycan bütün ərazisi üzərində nəzarəti tam ələ keçirmiş, Qarabağda fəaliyyət göstərən separatçı rejimin özü dağılmışdı və bölgədə yaşayan ermənilər könüllü olaraq Ermənistana getmək qərarına gəlmişdilər, baxmayaraq ki, onlara Azərbaycanın siyasi-hüquqi məkanına dinc reinteqrasiya təklif olunurdu. Ancaq erməni əhalisinin etdiyi seçim şüurlu və könüllü idi və Qarabağ erməniləri bölgəni tamamilə tərk etdilər. Beləliklə, bu şəraitdə yeni geosiyasi və hərbi reallıq yarandı. Rusiya sülhməramlı kontingentinin missiyası yerinə yetirildi və Rusiya və Azərbaycan rəhbərləri arasında ən yüksək səviyyədə razılaşmaların qarşılıqlı razılığı ilə Rusiya sülhməramlı kontingenti onlara həvalə edilmiş bütün vəzifələri şərəf və ləyaqətlə yerinə yetirərək Qarabağ ərazisini tərk etdi. Ona görə də biz bu halda qeyd edirik ki, Rusiya sülhməramlı kontingentinin çıxarılması regionda yeni reallıqların tanınması, yəni Azərbaycanın bütün ərazisi üzərində nəzarətinin tam bərpa olunmasıdır. Eyni zamanda da buna görə hərbi texnikanın silahlanmasının şəxsi heyəti geri çəkilir. Bir daha deyirəm, Rusiya sülhməramlıları üzərinə düşən bütün vəzifələri yerinə yetirərək Azərbaycan ərazisini şərəf və ləyaqətlə tərk edir.
Söhbətləşdi: Aysel Zeynalova
