Erməni hakimiyyəti 10 noyabr bəyannaməsinə imza atdıqdan sonra dünyaya sülh müqaviləsinə imza atacaqları barədə yalandan vəslər verirlər. Müharibənin mitməsindən 3 ilə yaxın zaman keçməsinə baxmayaraq, ermənilər hələ də sülhə imza atmaqdan boyun qaçıraraq, regionda sabitliyi pozmağa çalışırlar.
Ermənilərin ikili oyunları, törətdikləri təxribatlar, Arazdəyəndə metallurgiya zavodu inşa etməsi regiona nə vəd edir? Bu təxribaltlar onsuz da ağır sosial problemlərlə üz-üzə qalan erməni xalqını hansı uçurumlara aparır?
Məsələni Qafqaz üzrə ekspert, politoloq Musaf Kızılkaya müzakirə etdik. Söhbət zamanı müsahimiz bir çox məqamlara da toxunub.
Ednews Qafqaz üzrə ekspert, politoloq Musaf Kızılkaya ilə müsahibəsini təqdim edir:
- Keçən ay Ermənistan tərəfi ilə sülh müqaviləsi imzalanması haqqında fərqli söhbətlər gedirdi və il sonunda XİN-in verdiyi proqnoza əsasən il sonunda imzalanması gözlənilir. Sizcə, il sonuna kimi Ermənistan ilə sülh müqaviləsi imzalanacaqmı? Belə olduğu təqdirdə bu imzalanmış üç tərəfli bəyannamənin gedişatına necə təsir edəcəkdir?
- Ermənistanı əsasən hökumət deyil, erməni diasporu idarə edir ki, bu da Ermənistanın regionda həmişə sərfəli addımlar atmasına mane olur. Yəni Ermənistan hakimiyyətlə diaspor arasında münaqişələr arasında o yandan bu yana atılır. Məsələn, 2008-ci ildə Ermənistanla Türkiyə arasında sərhədlərin açılması barədə müzakirələr aparılsa və xeyli məsafə qət olunsa da, diaspora müdaxiləsi ilə bu cəhdin qarşısı alındı. 2008-ci il noyabrın 24-də Ermənistanın xarici işlər naziri Edvard Nalbandyan Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (QDİƏT) Katibliyinə səfər etmək üçün İstanbula səfəri zamanı bildirib ki, diaspor Ermənistan əhalisinin 2/3-ni təşkil edir. O, Türkiyə ilə Ermənistan arasında sərhədlərin açılması məsələsini müzakirə edərkən, əslində diasporasının sərhədlərin açılması cəhdinə əngəl törətdiyini göstərdi.
Ermənistan masa arxasında oturub hər şeyi imzalayacaq. Amma həyata keçirməyə gəlincə, erməni diasporunun müdaxiləsi ilə erməni diasporu müxtəlif çətinliklər yaradaraq vəziyyəti gərginləşdirəcək, lakin belə münasibət Ermənistana heç nə verməyəcək, əksinə, sülh yolunda onun itkilərini artıracaq.
- Bildiyimiz kimi Ermənistan höküməti günümüzdə qərbyönümlü bir siyasət oxu ilə hərəkət edir, əsasən də Fransa yönümlü. Sizcə mövcud Fransa hökümətinin zəifləməsi və yaxud hakimiyyət dəyişməsi halında Ermənistan tərəfi təkrar Rusiya tərəfinə çəkiləcəkmi?
- Xatırlayaq ki, ermənilər Birinci Dünya Müharibəsindən sonra 10 mindən çox əsgərini fransızlara legioner kimi xidmət etməyə göndərdi. Bu 10 min nəfər Osmanlı İmperiyasının vətəndaşları idi. Təsəvvür edin, bir ölkənin 10 min vətəndaşı başqa ölkənin silahlı qüvvələrinə çevrilir və həmin o ölkənin əmr və ambisiyalarına xidmət edərək vətəndaşı olduğu ölkənin arxasından zərbə vurur. Bunu heç bir ölkə qəbul edə bilməz. Erməni-fransız dostluğunun Fransa və ya Ermənistan hökuməti ilə heç bir əlaqəsi yoxdur, ona görə də Fransa ilə Ermənistan arasında münasibətlər heç vaxt zəifləməyəcək. Diasporun Fransada qərar qəbul etmə mexanizmlərinə təsirini nəzərə alaraq, mən bu münasibətlərin pozulmasını gözləmirəm. Təbii ki, bu günlərdə Fransa keçmişdə buraxdığı səhvlərin əvəzini ödəyərək öz dərdinin içindədir. Rusiyaya gəlincə, o, Fransadan çox da fərqlənməyən vəziyyətdədir. Rusiya bu gün qıraqda qalan problemləri ilə çətinlik çəkir, Ukrayna ilə öz xalqının istəmədiyi müharibəyə girib və bu, ölüm, iztirab və miqrasiya ilə nəticələnib. Rusiya mümkün Türk Dövlətləri Birliyinin öz sonu olacağını yaxşı bilir və həmişə bu qorxu ilə addımlar atır. Belə ki, 100 il əvvəl Zəngəzurun ermənilərə verilməsi bu qorxunun görünən formasıdır. Bu gün Ukraynada da növbəti 100 ili formalaşdırmaq üçün eyni şeyi edir. 30 illik erməni işğalından sonra Azərbaycana Qarabağ bölgəsini qaytarmağa göz yuman Rusiyaya etibar etməməliyik. Rusiya 30 ildən sonra yenidən ermənilərin bu torpaqları işğal etməsinə icazə verə bilər, ona görə də Azərbaycan öz maraqlarını düşünməlidir.
- Ermənistan tərəfi beynəlxalq qanunvericiliyin tələblərini kobud şəkildə pozaraq Azərbaycana çox yaxın ərazidə, Arazdəyəndə metallurgiya zavodu inşa edir. Beynəlxalq təşkilatlar və QHT-lər ümumiyyətlə yeni açılan metaləritmə zavodu və metsamordakı aes-na nəyə görə bununla bağlı addım atmırlar? Sizcə bu erməni lobbisinin fəaliyyəti ilə əlaqəli ola bilərmi?
- Mən bu məsələ ilə bağlı xeyli araşdırma aparmışam, Gürcüstanda, Ermənistan-Gürcüstan sərhədində və regionda yaşayan ermənilərlə görüşmüşəm. Bu bir faktdır ki, ermənilərin özləri bu Metsamor nüvə obyektindən çox narahatdırlar. Türkiyənin Metsamora ən yaxın şəhəri İğdırda xəsıliklərin sayı artıb. Son 10 ildə İranda xərçəng və digər xəstəliklərə yoluxanların sayı 100% artıb. Metsamor dərhal ləğv edilməlidir. Arazdəyən ağır metal əritmə zavodu böyük miqdarda təhlükəli tullantılar əmələ gətirən bir proses olacaq. Tullantıların yaxınlıqdakı Araz çayına axıdılması təhlükəsi var. Həm su anbarının, həm də ona bitişik ərazilərin flora və faunası zərər görəcək. Araz eyni vaxtda bir neçə əyaləti su ilə təmin edən çaydır, bu su arteriyası bütün regionun həyatını təmin edir, ona görə də Ermənistan bütün regionu ekoloji terrorla hədələyir. “Transsərhəd su axarlarının və beynəlxalq göllərin mühafizəsi və istifadəsi haqqında Konvensiya (Su Konvensiyası)” və BMT-nin Avropa İqtisadi Komissiyasının “Su və Sağlamlıq” Protokoluna əsasən su ehtiyatlarının təmin edilməsi və insan sağlamlığının möhkəmləndirilməsi əsas şərtlərdəndir. Sənaye və təsərrüfat fəaliyyəti bu təbii sərvətlərdən asılı olan insanların sağlamlığı və rifahı üçün arzuolunmaz nəticələrə səbəb olmamalıdır və su ehtiyatlarının qorunması bütün tərəflərin əsas vəzifəsidir.
- Ermənistanın münasibətlərin normallaşmasına ehtiyacı olduğu bir vaxtda tikilən Nemesis abidəsinin, bu məsələdə daha çox yol qət edəcəyini göstərən bir əlamətdir. Sizcə Ermənistan tərəfinin belə passiv-aqressiv yönümlü fəaliyyəti Cənubi Qafqazdakı vəziyyətin yaxın gələcəyinə nə cür təsir edəcək?
- Məsələnin mahiyyətini daha yaxşı başa düşmək üçün “Nemesis” əməliyyatının mahiyyətini qısaca xülasə etmək istərdim. Bu, 7 Osmanlı və Azərbaycan dövlət xadiminə qarşı əməliyyatdır. Əsas məqsəd 650 dövlət xadimlərinin öldürülməsi idi.
Hücumlar:
• 19 iyun 1920-ci il, Tbilisi: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin keçmiş baş naziri Fətəli Xan Xoyski.
• 19 iyul 1920, Tbilisi: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin sədr müavini Həsən bəy Ağayev.
• 15 mart 1921, Berlin: Tələt Paşanın öldürülməsi:
• 5 dekabr 1921-ci il, Roma: Səid Halim Paşa.
• 17 aprel 1922, Berlin: Trabzon valisi Cemal Əzmi.
• 19 iyul 1921, İstanbul: Azərbaycanın keçmiş Daxili İşlər Naziri Behbud Xan Cevanşir öldürüldü.
• 25 iyul 1922, Tbilisi: Osmanlı İmperiyasının keçmiş Dəniz Qüvvələri naziri Cemal Paşa öldürüldü.
Qeyd edim ki, Nemesisin heykəlini qoymaqla Türkiyə ilə Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması prosesinin ruhuna uyğun gəlməyən bu cür təxribatçı addımlar heç bir halda regionda davamlı sülh və sabitliyin bərqərar edilməsi səylərinə kömək etməyəcək. Əksinə, normallaşma prosesinə mənfi təsir göstərəcək.
Nurlana Hacıyeva
