ABŞ Federal Ehtiyatlar Sistemi (FED) yenidən uçot dərəcəsinin artırılması ilə bağlı qərar qəbul etdi. Uçot stavkası 4.4 faiz müəyyənləşdirilən Birləşmiş Ştatlarda 2007-ci ildən sonra ən yüksək dərəcə tətbiq olunur. 2022-ci ildə dollar 6 səbət valyutaya nisbətən kəskin möhkəmlənsə də son qərardan sonra birjalara ciddi dalğalanma müşahidə olunmur. İllik artımlardan sonra praktik olaraq qlobal valyuta bazarı bu addımlara hazır idi.

Bu günsə Mərkəzi Bank toplantı keçirəcək və uçot dərəcəsinə baxacaq. Bəs, FED-in qərarından sonra Azərbaycanda da dollar bahalaşa bilərmi?

Məsələ ilə bağlı iqtisadçı-ekspert Pərviz Heydərov Ednews-a açıqlamasında bildirdi ki, ABŞ-ın Federal Ehtiyat Sistemi (FES) uçot dərəcəsini ardıcıl olaraq növbəti dəfə qaldıraraq 50 baza bəndi artırıb - 4,25-4.50 %-dək təşkil etdi. Beləliklə, FES dolları bahalaşdırmaqda davam edir.

“Məlum olduğu kimi adıçəkilən qurum noyabr iclasında da bu il ərzində artıq, dördüncü dəfə olaraq uçot faizini 75 baza bənd (0,75%) üzrə artıraraq 3,75-4% aralığına çatdırmışdı. Buna qədər isə 3-3,25% təşkil edirdi. İlin sonunadək bu rəqəmin 5%-ə yaxınlaşdırılacağını proqnoz edildiyini yazmışdım.

Bu tendensiyanın məğzi ABŞ valyutasının dəyərini yüksəltməkdən ibarət olduğu üçün enerjidaşıyıcılarının qlobal qiymətlərini ucuzlaşdıracağı, inflyasiyanın qarşısını alacağı hələ ki, bəlli deyil. Reallıq isə bundan ibarətdir ki, dünyanın digər aparıcı valyutaları ABŞ dollarına nəzərən ucuzlaşmaqdadır. Bu faktorun isə əslində, ABŞ-yə idxalı stimullaşdrıdığı, ixracısa məhdudlaşdırdığı bəlli məsələdir”.

Ekspert onu da qeyd etdi ki, FES-in dolları bahalaşdırma siyasətinin ABŞ-nin özü üçün nə dərəcədə effektli olacağı hələ bəlli deyil. Lakin əsas məqsədin məşğulluğu artırmaq, inflyasiyanı 2%-ə endirmək olduğu aydındır. Çünki pandemiyanın nəticələri, ərzaq və enerjidaşıyıcılarının baha olması, Ukrayna ətrafında vəziyyət bütün sahələrdə tələb ilə təklifin nisbətini pozub.

“Bizə gəldikdə isə, Azərbaycan manatı birbaşa dollara bağlı olduğu üçün dollar bahalaşdıqca milli pul vahidimiz də digər valyutalara görə bahalaşmağa davam edir. Yeri gəlmişkən, bahalaşdırma siyasətini təkcə ABŞ mərkəzi bankı yürütmür, digər ölkələrin mərkəzi bankları da milli pul vahidlərinin dəyərini artırmağa cəhd göstərirlər. O cümlədən, Azərbaycan Mərkəzi Bankı da...

Yəni, bütün ölkələrdə mərkəzi banklar tərəfindən uçot dərəcələri qaldırılır. Bu, həm ABŞ dollarına münasibətə görə belə edilir, həm də eyni tendensiyaların - inflyasiya və bahalaşma prosesini məhdudlaşdırmaq üçün... Amma hələ ki heç bir effekt əldə edilmir”.

P.Heydərov sonda vurğuladı ki, ABŞ dollarına nəzərən manatın bahalaşması sözsüz ki, ölkə iqtisadiyyatına ziyandır, iqtisadi artım tempinə buxov sayılmaqla, ixracı zəiflədir, idxalı stimullaşdırır və sair.

“Üstəlik inflyasiya faktoru ilə əlaqədar ölkədə sərt pul-kredit siyasəti həyata keçirilir ki, bütün bunlar da idxal mallarının daxili bazarda dominant rol oynaması üçün təminat yaradır.

Manatı ABŞ dolları qarşısında məzənnə baxımından sərbəst buraxmaq olar. Ancaq bu, istənilən effekti verməyəcək və verə də bilməz. Ölkəyə real olaraq bahalı dollar kütlələrinin daxil olmasına baxmayaraq, manat bəlkə də ucuzlaşacaq, o səbəbdən ki, ölkədə ABŞ dollarını satan yeganə qurum Dövlət Neft Fondudur”.

Oğuz Ayvaz