Rusiya Ukraynada müharibəyə başladıqdan sonra ölkənin siyasi-iqtisadi vəziyyəti İkinci Dünya müharibəsindən sonra özünün ən gərgin halını yaşayır. Dünyanın ən böyük qalıq yanacaq ixracatçılarından biri kimi ölkənin Qərb dövlətləri tərəfindən sanksiyalara məruz qalması qlobal miqyasda enerji təhlükəsizliyini risk altına atıb. 

Müharibə başlayandan bəri ölkə məzənnəsi dəyər itirməkdədir. Son bir ildə, ümumilikdə dəyəri qeyri-stabil olan rubl, dollar qarşısında 26% ucuzlaşıb. Bunun əsas səbəbi ixracatdan gələn gəlirlərin azalması və hərbi xərclərin həddən artıq artması olub. Məzənnənin dəyər itirməsinin rekord həddi 2022-ci ilin fevralında bir dollar 150 rubla qədər düşməsi olub. 

İqtisadi sanksiyaların təsiri

Qərb ölkələrinin Rusisyaya qarşı həyata keçirdiyi sanksiyalar ölkənin müharibədəki effektivliyini zəiflətmək məqsədi daşıyırdı. 2022-ci ilin martında qərbli ekspertlər sanksiyaların Rusiyanın ÜDM-nin ilin sonuna kimi 11% aşağı düşməsinə, inflyasiyanın isə 22% olacağına gətirib çıxaracağına dair proqnoz vermişdi. Lakin, 2022-ci ilin sonuna qədər  ÜDM-nin cəmi 4,5% azaldı və inflyasiyanın 13,9%-ə düşdü. Eynilə, Beynəlxalq Valyuta Fondu ÜDM-nin real düşüşünün ilkin proqnozlaşdırıldığından aşağı olduğunu təxmin etdi. Rusiyanın məhsullarına Avropa ölkələrində qadağa qoyulması ölkənin xarici ticarətində ciddi geriləməyə səbəb olub. Müharibədən əvvəl ticarətin Rusiya ÜDM-də payı 50%-ə yaxın idi. Rusiya höküməti inflyasiyanın qarşısını almaq üçün yerli oliqarxların pullarını xarici banklara yatırmasının qarşısını almaq üçün qərar qəbul etdi. Mərkəzi Bank vətəndaşların xarici kapital axınına tam nəzarəti ələ alaraq rublun daha da dəyərini itirməsini dayandırdı. Bununla da Rusiya ticarət və cari əməliyyatlar balansı kəskin şəkildə yüksələrək rublu gücləndirdi. 2023-cü ilin sonuna qədər hərbi xərclərin büdcəsi 100 milyard dollar yəni, bütün dövlət xərclərinin üçdə birini təşkil edəcək. Ölkədə istehsalat 4.9% artım artsa da bunların əsasını hərbi sənaye təşkil edir. İlin birinci yarısında hazır metal məmulatlarının, yəni silah və sursatın istehsalı ötən illə müqayisədə 30% artıb. Avtomobil istehsalı isə, keçən ilə nəzərən 10%-dən çox azalıb. Ölkənin Avropa regionunda yerləşən şəhərlərində zavodların bir çoxu hərbiləşdirilib ki, bu da yerli məhsuldarlıq indeksinə mənfi təsir edib.

Yoxsulluq və ərzaq vəsaiti problemləri

Rusiyada müharibədən sonra əhalinin alıcılıq qabiliyyəti qismən düşsə də, hökümətin apardığı anti-inflyasiya əməliyyatları yerli qiymətlərin qalxmasının qarşısını alıb. Vətəndaşların alım gücünün ən çox dəyər itirdiyi sahə xarici alış-veriş əməliyyatları olub. Ölkədə ev qiymətləri şəhərlərdən asılı olaraq 2-3% arası bahalaşıb. Əlava olaraq, ərzaq alışında ən çox taxıl məhsullarının qiymətində diqqətəlayiq dəyişiklik qeydə alınıb. Təbii qazın qiyməti qalxsa da, hökümət tərəfindən müharibə vəziyyətinə görə həyata keçirilmiş xüsusi “Qaz Qiymətlərinin Qtabilizasiyası” proqramı yaradılıb. Bu proqram çərçivəsində Rusiyanın bütün regionlarında vətəndaşların növbəti qışda lazımi qədər qazla təmin olunması prioritet halına salınıb. Bütün bunlara baxmayaraq, xarici şirkətlərlə iqtisadi əlaqələri olan yerli iş adamları istisna olmaqla, əhalinin böyük bir hissəsi gündəlik həyatlarında iqtisadi dəyişikliklərdən çox da zərər görməyib. Buna səbəb Rusiyanın elə uzun illərdir ki, enişli-yoxuşlu iqtisadi vəziyyət içərisində yaşamasıdır. Əhalinin sosial xərclərinin artması, onlara müharibənin psixoloji gərginliyindən daha çox zərər vurmayıb. Qərb dövlətləri tərəfindən Rusiyaya iqtisadi təzyiqlər kimi, əhalinin sürətlə və tez-tez dəyişən qiymətlərlə qarşılaşması da yeni deyildi. 

İqtisadiyyatın onurğa sütunu

Rusiyanın ixrac etdiyi qaz və ixracatı ölkənin hər daim əsas gəlir mənbələrində biri olub. Müharibədən sonra, 2022-ci ilin birinci rübündə dünya bazarında qaz və neft ixracatından qazandığı məbləğ artaraq son 5 ilin rekordunu qırıb. Lakin, həmin ilin dekabrında isə sanksiyalar öz təsirini göstərərək ölkənin bu sahə üzrə gəlirlərinə limit qoydu. Beynəlxalq Energetika Agentliyinin verdiyi statistikaya əsasən, 2023-cü ildə Rusiyanın neft ixracından gəlirləri 15% aşağı düşmüş, fevral ayında isə, bu rəqəm 40%-ə qədər geriləmişdi. Bunlara rəğmən Rusiya hələ də, neft və qaz resurslarından öz siyasi maraqları naminə istifadə edə bilir. Artıq ikinci ildir ki, Rusiya Avropanı qaz ixracatı həcmini azatlmaqla sınamaq iqtidarındadır. 

Nəticə etibarilə deyə bilərik ki, rəsmi Moskva müharibənin ölkəyə verəcəyi təsirlər barədə ciddi profilaktiv tədbirlər aparıb. Ölkənin qaz və neft də başda olmaqla təbii resurslar və geniş məhsuldar torpaqlarla zəngin olması onu müharibənin ən çətin vaxtlarında belə dayanıqlı vəziyyətini qorumağa yardım edir. Müharibənin daha bir neçə il davam etməsi ölkə iqtisadiyyatı üçün daha qabarıq nəticələr verə bilər. Rusiyanın öz daxili stabilliyini qoruması ölkə rəsmilərinin müharibə iqtisadiyyatını daha neçə il davam edə bilmə iqtidarında olmalarından asılıdır.

Fərid Axundov