Oktyabrın 18-də Türkiyədə yerləşən 10 ölkənin səfiri türkiyəli iş adamı və insan hüquqları müdafiəçisi Osman Kavalanın azadlığa buraxılması üçün Türkiyə hökumətinə rəsmi müraciət ünvanlayıb. 5 gün sonra bir mitinq zamanı Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyip Ərdoğan bu müraciətə sərt reaksiya verib:

“Yatırlar, dururlar Kavala, Kavala. Kavala dediyin Sorosun Türkiyə filialıdır. 10 səfir onun üçün Xarici İşlər Nazirliyinə gəlir. Bu nə tərbiyəsizlikdir? Siz buranı nə zənn edirsiz? Bura Türkiyədir, qəbilə dövləti deyil! Xarici İşlər nazirimizə təlimat verdim ki, bu 10 səfiri dərhal “arzuolunmaz şəxs” elan etsinlər”.

Bu açıqlamadan sonra 2 gün ərzində davam edən “persona non qrata” diplomatik mübarizəsinin qalibi Ərdoğan olub. Belə ki, ötən gün ABŞ-ın Türkiyədəki səfirliyinin rəsmi “tvitter” hesabından açıqlama yayılıb. Açıqlamada ABŞ-ın diplomatik münasibətlərlə bağlı Vyana konvensiyasının 41-ci maddəsinə riayət etdiyi bildirilib. Bunun ardınca müraciətə qol çəkən digər 9 ölkənin səfirliklərindən də bənzər açıqlamalar verilib.

Qeyd edək ki, Vyana konvensiyasının 41-ci maddəsinə görə, bir diplomat göndərildiyi ölkənin qanunlarına hörmət etməli və  daxili işlərinə qarışmamalıdır. ABŞ, Almaniya və Fransanın liderliyində 9 dövlətin səfirləri tərəfindən ünvanlanan müraciətdən sonra belə bir açıqlamanın verilməsi Ərdoğanın “ölkəmizdən qovarıq” təhdidi qarşısında geri addım atmaqdan başqa bir şey deyil.

Gözlənilənin əksinə, Ərdoğanın sözügedən açıqlamasından sonra Türkiyə nə 10 səfiri ölkəsindən qovdu, nə də bu dövlətlərlə arasında ciddi bir diplomatik böhran yaşandı. Buna çox güman ki, Xarici İşlər naziri Mövlud Çavuşoğlu başda olmaqla türk diplomatların 2 gün davam edən uğurlu danışıqları səbəb oldu.

Ərdoğanın “persona non qarata” çıxışına Çavuşoğlu başda olmaqla heç bir türk diplomat münasibət bildirmədi, mətbuata mövzuyla bağlı açıqlama vermədi. Səbr və təmkinlə münasibətləri normallaşdırmağa çalışan türk diplomatları bir tərəfdən dövlət başçısının nüfuzu və iradəsini, digər tərəfdənsə ölkənin milli maraqlarını qorumağa müvəffəq oldular.

Ötən gün hökumətin iclasından sonra danışan Ərdoğan “məqsədimiz böhran yaratmaq deyil, dövlətimizin müstəqilliyini nümayiş etdirməkdir. Hər şeydən əvvəl türk məhkəməsi kimsədən tapşırıq almaz, kimsənin əmrinə giməz” deyərək bir daha açıq bir şəkildə Türkiyənin Osman Kavala məsələsində mövqeyini ifadə etdi.

Beləliklə, ilk baxışdan “persona non qrata” problemi bir diplomatik böhrana çevrilmədən həll edildi. Amma problem tam həll edildimi?

Nəzərə almaq lazımdır ki, Ərdoğan üçüncü dünya dövlətlərinin deyil, aralarında ABŞ, Almaniya, Fransa və Kanadanın da olduğu aparıcı dövlətlərin səfirlərini qovmaqla hədələdi. Bu, diplomatiya tarixində, ən azından Türkiyə diplomatiyası tarixində görünməmiş bir addım idi. Bu dövlətlərin isə geriyə addım atmağa məcbur edildiklərini unudacaqlarını gözləməyə dəyməz. Sözügedən problemin gələcəkdə Türkiyənin əleyhinə atılan addımlar üçün fürsət yaratma ehtimalı qalmaqdadır. Səfirləri ölkədən qovulmaqla hədələnən ABŞ, Almaniya və Fransanın yaxın gələcəkdə Türkiyəyə qarşı inadkar və revanşist diplomatiyası davam edə bilər.

Amma o da unudulmamalıdır ki, istənilən halda Türkiyə Qərbin vuran qoludur. NATO-nun ikinci böyük ordusu olan Türkiyə Qərbdən nə qədər asılıdırsa, Qərb də Türkiyədən bir o qədər asılıdır. Türkiyənin Qərblə əməkdaşlığı olmasaydı 4 milyon suriyali qaçqın bu gün Avropada məskunlaşar, İŞİD hələ də Suriyada at oynadardı. Türkiyə həmçinin Rusiyanın NATO sərhədlərinə doğru genişlənməsi təhlükəsinə qarşı bir sədd, Qərbin Qafqaz, Qara Dəniz və Yaxın Orta Şərq regionunda əsas hərbi-siyasi təmsilçisidir. Bütün bunları nəzərə alan Ərdoğan dövlətinə xəyanət etmiş Osman Kavalanın azad olunması məsələsində Türk hökuməti və məhkəməsinə qarşı tələb ortaya qoyan Qərb alyansına meydan oxudu və Türkiyənin dövlət müstəqilliyini bir daha dünyaya nümayiş etdirdi.

Nicat İsmayılov