2016-cı ildə Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində general-adyutant Hüseyn xan Naxçıvanskinin heykəlinin təməlqoyma mərasimi keçirildi. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin müvafiq göstərişi əsasında bu şəhərdə bir il ərzində generalın böyük bir heykəli ucaldılmalı idi. Lakin üzərindən 6 il keçməsinə baxmayaraq hələ də Peterburqda Naxçıvanskinin heykəli gözə dəymir. Bəs heykəlin ucaldılmasını 6 ildir yubadan səbəblər nələrdir? EDNews bu sualdan yola çıxaraq H.X.Naxçıvanskinin heykəli məsələsindəki "gizlin"ləri aşkarlamaq üçün aparılan jurnalist araşdırmasını təqdim edir:
General Hüseyn xan Naxçıvanski Azərbaycan xalqının qürur duyduğu tarixi şəxsiyyətlərdən biridir. O, Rus İmperator Ordusunda ilk və yeganə müsəlman general-adyutant olmaqla birlikdə devrilən Çar II Nikolaya sədaqəti ilə rus xalqının diqqətini cəlb etmiş böyük bir şəxsiyyətdir. Naxçıvanski Rus-Yapon və Birinci Dünya Müharibəsi döyüşlərində iştirak edib, süvari dəstələrinə komandanlıq edib. Döyüşlərdəki xidmətlərinə görə Rusiyanın 15 və xarici dövlətlərin 9 mükafatına layiq görülüb. O I Nikolayın taxt-tacdan imtinası barədə manifesti imzalamaqdan imtina edən iki generaldan biri olub.
Məhz bu keyfiyyətləri onu azərbaycanlılarla birlikdə rusların da sevimlisinə çevirib. Təsadüfi deyil ki, 2008-ci ilin iyul ayında Rusiyadakı bir sıra pravoslav ictimai xadimləri prezident Dmitri Medvedyevə məktub yazaraq Moskva və ya Sankt-Peterburq küçələrindən birinə general Hüseyn xan Naxçıvanskinin adını vermələrini xahiş ediblər.
Bu general Naxçıvanskinin adının Rusiyada əbədiləşdirilməsi üçün irəli sürülən ilk ciddi təşəbbüslərdən biri oldu. Belə bir təşəbbüsün rus icmasından gəlməsi Rusiyada yaşayan milyonlarla azərbaycanlını da hərəkətə keçirdi.
2013-cü ildə isə rus və azərbaycanlıların birgə səyləri ilə Peterburq şəhərinin 310 illiyi münasibətilə şəhərdə H.X.Naxçıvanskinin heykəlini ucaltmaqla bağlı növbəti təşəbbüs irəli sürülüb. Bu təşəbbüsə Sankt-Peterburq şəhərsalma və memarlıq komitəsinin nümayəndələri müsbət cavab verib və heykəlin yubiley parkında quraşdırılacağı elan edilib. Lakin sonra bir “əmma” peyda olub və heykəlin hazırlanması təxirə salınıb.
2015-ci ildə isə rəsmi Bakı işə qarışıb. Rusiyadakı azərbaycanlıların müraciəti əsasında H.X.Naxçıvanskinin heykəlinin Sankt- Peterburq şəhərində ucaldılması ilə bağlı göstəriş verilib.
2016-cı ildə isə rəsmi Bakı tərəfindən heykəlin Peterburq şəhərində ucaldılması üçün külli-miqdarda vəsait ayrılıb. Rusiya ictimayyətinin və Azərbaycan diasporunun nümayəndələrinin iştirakı ilə General adyutant Hüseyn Xan Naxçıvanskinin heykəlinin təməl daşının açılış mərasimi keçirilib. Heykəlin ucaldılması prosesinin 2017-ci ildə tamamlanacağı bildirilsə də, hadisənin üzərindən 6 il keçməsinə baxmayaraq hələ də bu səmtdə heç bir iş görülməyib.
Əldə olunan məlumata görə, Prezident İlham Əliyevin göstərişi əsasında heykəlin hazırlanması və ucaldılması üçün smeta üzrə nəzərdə tutulmuş bütün xərcləri Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi Azərbaycanın Rusiyadakı səfirliyinə göndərib.
Məsələ ilə bağlı ilk olaraq, Mədəniyyət Nazirliyinin mətbuat xidmətinə sorğu ünvanlayıb. Qurumdan Ednews-a bildirilib ki, nazirlik öz öhdəsinə düşən işləri yerinə yetirib.
“Ona görə bu mövzu ilə bağlı bütün suallarınıza Azərbaycanın Rusiyadakı səfirliyindən cavab almağınız tövsiyyə olunur”.
Lakin Mədəniyyət nazirliyi heykəlin hazırlanması üçün dövlət tərəfindən ayrılan vəsaitin dəqiq miqdarını açıqlamaqdan imtina edib.
Bununla da Mədəniyyət Nazirliyi general Naxçıvanskinin 6 ildir açılmayan heykəli ilə bağlı məsuliyyəti Polad Bülbüloğlunun, daha dəqiq desək, Rusiyadakı səfirliyimizin üzərinə atıb.
Məsələni daha dərindən araşdırmaq və elə Mədəniyyət Nazirliyin də tövsiyyəsi ilə üzümüzü Azərbaycanın Rusiyadakı səfirliyinə tutduq. Qurumdan Ednews-a verilən açıqlamada bildirilib ki, Naxçıvanskinin heykəlinin açılması üçün müvafiq işlər görülüb. Heykəl hazırdır, açılışın yubanması isə texniki səbəblərlə əlaqədardır.
6 ildir həll edilməyən texniki səbəbləri öyrənmək üçünsə Rusiyada fəaliyyət göstərən “Patriot TV” kanalının rəhbəri, həmkarımız Ceyhun Əliyevlə əlaqə saxladıq. C.Əliyev isə öz növbəsində Sank-Peterburq şəhərinə səfər edərək səfirliyin qeyd etdiyi “texniki səbəbləri” aydınlaşdırıb. O, heykəlin arxitektoru və təşəbbüskarlarından açılışa mane olan səbəblər haqqında söhbətləşib.
Naxçıvanskinin heykəlinin açılması üçün formalaşmış təşəbbüs qrupunun təşkilat komitəsinin rəhbəri Əlövsət Mövsümov prosesin 6 ildir yubanmasını belə izah edib:
“2015-ci ildə Azərbaycan səfirliyinə etdiyimiz müraciətə müsbət cavab verildi. Heykəlin açılışı üçün işlərə başladıq. Sonra bizə ayrılan vəsaiti kəsdilər və ona görə də məsələ yarımçıq qaldı. Nə üçün yarımçıq qaldığını isə Azərbaycan səfirliyindən soruşmaq lazımdır. Smeta dəyərində qeyd olunan vəsaiti tam ayırsaydılar indi siz burada cənab generalın heykəlini görə bilərdiz”.
Heykəlin arxitektoru Yevgeni Çerepaxin isə hətta öz əmək haqqını tam ala bilmədiyini bildirib:
“Mən 2018-ci ildə heykəlin hazırlanması ilə bağlı səfirlikdən tapşırıq aldım. Layihəyə görə proses bir ilə tamamlanmalı idi. Lakin birdən-birə ayrılan vəsait kəsildi. Mən öz əmək haqqımı belə tam ala bilmədim. Düzdür, çox hissəsi ödənilib, lakin tam şəkildə məvacibimi ala bilmədim. Texniki problemlərə gəldikdə isə burada ciddi bir problem yoxdur. İki boru problemi var idi, vəsait ayrılsaydı o da həll olunardı. Ona görə deyə bilərəm ki, heykəl məsələsində texniki yox, maddi problem var”.
Heykəli hazırlayan heykəltaraş Mixalik Papov isə heykəlin hazır olduğunu, vəsaitin ayrılması halında günü sabah açıla biləcəyini bildirib:
“Biz bütün lazımı işləri görmüşük və heykəl hazırdır. Əgər günü sabah qeyd edilmiş vəsait ödənilərsə heykəl ucaldıla bilər”.
Qeyd edək ki, Rusiya KİV-in məlumatına görə, abidənin yaradılmasının dəyəri 15-16 mln. rubldur, ərazinin yenidən qurulmasına isə daha 7-8 mln. dollar lazım gələcək. Ehtimal oluna bilər ki, səfirliyin bu vəsaiti ödəməyə imkanı çatmır. Ona görə də Azərbaycanın Rusiyadakı səfirliyinin 2019-cu ilin sentyabrında H.X.Naxçıvanskinin heykəlinin açılışının yubadılması ilə bağlı rəsmi açıqlamasını qeyd etmək yerinə düşər:
“Sosial şəbəkələrdə Sankt-Peterburq şəhərində tanınmış azərbaycanlı, general-adyutant Hüseyn xan Naxçıvanskinin abidəsinin qoyulması işlərinə əlavə maliyyə dəstəyinin lazım gəldiyi barədə şayiələr yayılır. Səfirlik isə rəsmən bildirir ki, sözügedən layihəyə heç bir əlavə maliyyə dəstəyi lazım deyil. Belə bir önəmli ideyanın tam reallaşması üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən bütün lazımi vəsait ayrılıb. Hazırda heykəltəraşlıq kompozisiyası, eləcə də memarlıq layihəsi tamamilə başa çatıb və işin görülmüş hissəsi ödənilib”.
Səfirliyin bu açıqlamasının üzərindən 3 il keçsə də hələ də generalın heykəli quraşdırılmayıb. Üstəlik, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, heykəl üçün ayrılan vəsait kəsilib. Hətta abidəni ərsəyə gətirən heykəltəraşa əmək haqqı belə tam ödənilməyib. Elə isə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin müvafiq göstərişi ilə Rusiyanın Sank-Peterburq şəhərində azərbaycanlı general H.X.Naxçıvanskinin heykəlinin açılması məqsədilə ayrılan vəsaitin taleyi necə olub? General üçün rəsmi Bakının ayırdığı milyonlar nəyə xərclənib?
Bilmirik, bu suallara isə cavab tapmaq bizim yox, Azərbaycanın prokurorluq orqanlarının işidir. Faktlar isə onu göstərir ki, Prezident İlham Əliyevin etimad göstərdiyi insanlar onun sərəncamına sayqısızlıq ediərək icrasından boyun qaçırırlar. Dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait isə öz ünvanına çatmayıb.
6 il əvvəl təməli atılan, 5 il əvvəl açılışı planlaşdırılan H.X.Naxçıvanskinin heykəlinin yerində isə indi sadəcə qarlar altında qalan bir təməl daşı var...
Bu araşdırma EDNews və “Patriot TV”nin birgə əməkdaşlığı nəticəsində həyata keçirilib.
Nicat İsmayılov, Ceyhun Əliyev
