Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev avqustun 6-da Rusiya Federasiyası Təhlükəsizlik Şurasının katibi Sergey Şoyqunu qəbul edib. Bu səfər TŞ katibinin Tehrana səfəri çərçivəsində baş tutub. Onun ilk öncə HƏMAS lideri Haniyənin ölümü üzərinə, mövcud İsrail – İran gərginliyi ərəfəsində Tehrana, daha sonra Bakıya səfəri sözsüz ki, dərhal bir çox media qurumlarının diqqət mərkəzinə düşməsinə səbəb olub. Hərçənd İrana səfər rəsmi kontekstdə ikitərəfli əməkdaşlığın gücləndirilməsi və regional təhlükəsizliyin müzakirəsi şəklində diqqət mərkəzində olsa da, səfərin baş tutması vaxtı daha dərin strateji mülahizələrdən xəbər verir. 

Gərginlik Fonunda Tehran səfəri, səbəb nə idi?

İlk olaraq Şoyqunun səfərinin mümkün motivlərindən biri Rusiyanın Yaxın Şərqdə əsas oyunçu kimi rolunu möhkəmləndirmək istəyidir. Bu da Moskva üçün ideal fürsət – İranla birbaşa əlaqə qurmaqla Rusiya Tehran və Təl-Əviv arasında gərginləşən münaqişədə özünü vasitəçi kimi göstərmək imkanı verir. Bu rol təkcə Rusiyanın bölgədəki təsirini gücləndirmir, həm də Moskvaya öz maraqlarını, xüsusən də həm Rusiya, həm də İran qüvvələrinin iştirak etdiyi Suriyada maraqlarını qorumağa imkan verir. Burada Rusiyanın 7 oktyabr Qəzza münaqişəsində diplomatik cəhətdən kənarda qaldığını xatırlatmaq yerinə düşər. İndi isə sözsüz məkanın regional güclərindən olan Rusiya, onun strateji planlarını poza biləcək hər hansı ehtimala qarşı ayıq-sayıqlığı qorumağa çalışır. Yaxın Şərq daha böyük münaqişənin astanasında olduğu bir vaxtda regional güclərin niyyətlərini və imkanlarını müəyyənləşdirmək hərçənd burada olduqca vacibdir.

Şoyqunun Bakıya sürpriz səfəri:

İndi isə Şoyqunun Azərbaycana sürpriz səfərindən danışaq. Səfər qısamüddətli xarakter daşısa da daha geniş geosiyasi kontekstdə bunu şərh etmək lazımdır. Burada bir sıra fərqli, lakin bir o qədər də əlaqəli mülahizələr qeyd etmək olar.

Bunlardan ilki və ən barizi Kreml – in artan münaqişə fonunda Azərbaycanla münasibətlərini daha da gücləndirmək kimi şərh etməkdir. Burada nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan öz regionundan savayı Yaxın Şərq regionunda da oluduqca mühüm rol oynayır. Çünki Bakının da eyni zamanda adı çəkilən münaqişədə vasitəçi rolunu oynamaq imkanı var. Ən azından İran – İsrail münasibətlərinin gərgin olduğunu nəzərə alsaq. 

Digər aspekt isə daha çox regionumuzla əlaqəlidir. Bu da Rusiyanın, Azərbaycan – Ermənistan arasında davam edən normallaşma prosesində vasitəçilik imkanlarıdır. Şoyqu da bu məsələyə görüş zamanı toxunmuşdu. Onun münasibətlərin normallaşması prosesini dəstəklədiyini bildirməsi və görüşdə “3+3” formatında əməkdaşlığın perspektivlərinə toxunması buna nümunədir. Son olaraq isə bunu Rusiyanın Qərbə, xüsusən də ABŞ – a xatırlatma fəndi kimi də şərh etmək olar. Vaşinqton və müttəfiqləri İranı nüvə istəklərinin ram edilməsi üçün diplomatik səylərini artırdıqca, Ermənistanda hərbi təlimlər keçirməsi, onu silahlar ilə təmin etməsi üzərinə, Rusiya da Azərbaycanla görüş keçirərək, Kreml – in  regionda hadisələrin gedişinə təsir edə bilən əsas oyunçu olduğunu ona xatırladır. Yeri gəlmişkən Şoyqunun Tehran və Bakı görüşlərinin keçirldiyi günün əhəmiyyəti, bu yaxınlarda Flightradar qlobal uçuş izləmə xidmətinin məlumatında, avqustun 2 və 3-də ABŞ-ın Rumıniya və Yaxın Şərqdəki hərbi bazalarından Ermənistanın Zvartnots hava limanına 2 hərbi təyyarə qalxdığı xəbərinin ortaya çıxması ilə də önəm kəsb edir. Qeyd edək ki, olay həm də Rusiya sərhədçilərinin 1 avqustda Zvartnots hava limanını tərk etməsindən dərhal sonra baş verib.

Bütün bu qarışıq diplomatik kontekstdə bütün regional və supergüc dövlətlər hadisələri sözsüz, öz sırasında diqqətlə izləyir. Çox yaxın günlərdə isə müşahidə edəcəyimiz, bu qlobal aktorların regiondakı vəziyyəti daha da pisə və ya yaxşıya aparacağını görmək olacaq.

Əkbər Novruz