Bu gün Üzeyir Hacıbəylinin anım günüdür. Ednews dahi bəstəkarla bağlı bir neçə maraqlı faktı diqqətə çatdırır.
Üzeyir Hacıbəyov 18 sentyabr 1885-ci ildə Əbdülhüseyn bəy və Şirinbəyim xanım Hacıbəyovların ailəsində doğulmuşdu. Atası Əbdülhüseyin Molla Məhəmməd oğlu Hacıbəyov öz dövrünün savadlı, ziyalı şəxslərindən biri idi. O, XIX əsrin tanınmış dövlət xadimi və şairi, Qarabağ xanlarının varisi Xurşidbanu Natəvanın mirzəsi olmuş və onun Ağcabədidəki təsərrüfatına başçılıq etmişdi. Üzeyirin anası Şirinbəyim xanım Qarabağda məşhur Əliverdibəyovlar nəslindən idi. Ailədə üç qardaş, iki bacı olublar.
Üzeyirdən başqa ailənin bütün uşaqları Şuşada anadan olub. Şirin xanım Üzeyirə hamilə olarkən Ağcabədiyə yoldaşına baş çəkməyə gedir. Yenidən Şuşaya qayıtmaq qərarına gəlir. Bacılarına baş çəkmək üçün yolunu əvvəlcə Ağdamdan salır. Ancaq bacıları onu tez buraxmaq istəmir. Şirin xanımı 8 bacının hərəsi bir az öz evində qonaq saxlayır. Ağcabədiyə gedəndə isə artıq gec olur, Şuşaya qayıda bilmir. Ona görə də Üzeyir Ağcabədidə dünyaya gəlir. Bir aydan sonra isə dəvənin üstündə kəcavə düzəldib, Şirin xanımı Üzeyirlə birgə Şuşaya gətirirlər.
***
Valideynləri Ağcabədidən Şuşaya köçdükdən sonra Üzeyir ilk təhsilini buradakı ikisinifli rus-türk məktəbində alır. Onun ilk müəllimi Azərbaycan musiqisinin gözəl bilicisi, dayısı Ağalar bəy Əliverdibəyov olub. Üzeyir bəyin dayısı Ağalar bəy Əliverdibəyov həm də Şövkət Ələkbərovanın ilk musiqi müəllimi idi. Üzeyir Hacıbəyov 1899-1904-cü illərdə Qori Müəllimlər Seminariyasında təhsil alıb. Seminariyanı bitirdikdən sonra - 1904-cü ildə Cəbrayıl qəzasının Hadrut kəndinə müəllim təyin edilir. Hadrut kənd məktəbində rus dili, hesab, tarix və musiqidən dərs deyir.
1911-ci ildə Üzeyir Hacıbəyov musiqi təhsili almaq üçün Moskvaya gedir, lakin maddi ehtiyac üzündən Moskvada musiqi təhsilini yarımçıq qoyub, Bakıya qayıtmağa məcbur qalır.
Üzeyir bəy yaradıcılığa 13 yaşında başlayır. Hekayələr, nağıllar yazır. Qələmə aldığı kiçik nağıllara illüstrasiyalar çəkir, sonra yazıları yığıb “Kitabi-məzhəkə” adı altında 15 qəpiyə satır. Kitabdan qazandığı pulları aparıb anasına verirmiş.
***
Gələcək həyat yoldaşı Məleykə xanımla Qori müəllimlər seminariyasında oxuduğu illərdə tanış olub. Milliyyətcə tatar olan Məleykə xanım Üzeyir bəydən 8 yaş kiçik idi. Üzeyir bəy seminariyanı bitirəndən 5 il sonra -1909-cu il dekabrın 20-də ailə qururlar. 6 il Bakıda kirayədə yaşayırlar. 1915-ci ildə hazırda ev muzey kimi fəaliyyət göstərən mənzil Üzeyir bəyə verilir.
İki respublikanın himnini də o yazmışdı: 1919-cu ildə Azərbaycan Demokratik Respublikasının, 1945-ci ildə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının.
Stalin çox sevdiyi “Koroğlu” operasına görə onu "QAZ M-1" markalı avtomobil bağışlamışdı.
Onu ölümdən Nəriman Nərimanov qurtarıb. Belə ki, Stalinin stolunun üstünə gedən “Vətən xainləri” siyahısında Üzeyir bəyin də adının olduğunu eşidən Nərimanov həmin siyahını tapmış, öz əlləri ilə cırıb atmışdı.
O, tələbələrini sözün həqiqi mənasında övladı kimi sevirdi. Qapısı həmişə onların üzünə açıq idi. Gedir, Məleykə xanımın bişirdiyi aşdan yeyir, şəxsi problemlərini dilə gətirir, Üzeyir bəydən hər cür dəstək alırdılar.
***
Yaxşı oxuyan bir tələbəsi yazı taxtasına dərs danışmağa çıxanda ayaqqabısı köhnə olduğu üçün utanır, Üzeyir bəy öz ayaqqabısını çıxarıb tələbəsinə verir və başqa bir tələbəni ayaqqabı dalınca evə yollayır. Tələbə bəstəkarın həyat yoldaşı Məleykə xanımdan ayaqqabı alıb qayıdınca auditoriyada, tələblərin qarşısında ayaqyalın oturur.
***
İstedadlı tələbələrinə piano hədiyyə edərmiş.
***
1918-ci ildə Bakı qırğını vaxtı Üzeyir bəyin evini atəşə tutmuşdular. O, demək olar ki, ölümdən qurtarmışdı. Bu güllələr 74 il sonra Şuşada onun büstünə atıldı. Azərbaycan hökumətinin səyi nəticəsində güllələnmiş üç büst – Üzeyir bəyin, Bülbülün və Natəvanın büstləri Rusiya vasitəsi ilə Azərbaycana gətirildi və indi paytaxtımızdakı İncəsənət Muzeyinin həyətində saxlanılır.
***
Repressiyanın tüğyan etdiyi 1937-ci ildən bir müddət sonra onun bədənində şəkər xəstəliyi aşkarlanır. Elə bu xəstəlik də ölümünə səbəb olur. Kreml xəstəxanasında müalicə alsa da həyatını xilas eləmək mümkün olmur.
***
1948-ci il noyabrın 23-də, gecə saat 2 radələrində bəstəkar Bakıda, "Monolit" binasının dördüncü mərtəbəsindəki mənzilində ürək çatışmazlığından vəfat etdi. Bakıda Birinci Fəxri Xiyabanda dəfn olundu. Onun dəfni SSRİ-nin ən təmtəraqlı dəfnlərindən olub. Mərasimdə Mir Cəfər Bağırov sayğı duruşuna dayanır, tabutunun altına girir. Bakı o qədər insanı bir arada görməmişdi.
Oğuz
