ABŞ prezidenti ötən gün çıxışında, "Bu böhran başa çatdıqda, bundan sonra nələrin baş verəcəyinə dair bir baxış və bizim fikrimizcə, bu, iki dövlət çərçivəsində qarşılıqlı bir həll olmalıdır", - deyə qeyd edib. Xatırladaq ki, bundan öncə Ərəb Liqasının keçən ay fövqəladə iclası iki dövlətin həll yolunda ciddi danışıqlara çağırışla başa çatıb.
Bəs deyildiyi kimi Qəzza müharibəsinin ikili dövlət formatında həlli mümkündürmü? Yoxsa mediator bir ölkənin iştirakına mütləq ehtiyac var?
Fələstinli ekspert Xəlil Əl – Əsali Ednews – a verdiyi açıqlamasında, müharibənin gələcəyinin necə olacağı ilə bağlı anlayışların tamamilə yanıldığını söyləyib:
“Əvvəla, heç kim, nə israilli siyasətçilər, nə amerikalılar, nə fələstinlilər, nə də böyük analitiklər sizə müharibənin ertəsi gün nə olacağını deyə bilməz. Heç kəs, israillilər, xüsusən də müharibəyə başlayanda onu necə bitirəcəklərini bilmirlər. Əlbəttə, israillilər HƏMAS-ın Qəzzaya qayıtmasını istəmirlər. Digər məsələ odur ki, israillilər Qəzzada təhlükəsizliyə nəzarəti davam etdirmək istəyəcəklər. Bu gün nazirlərdən birinin dediyi kimi, biz Qəzzanın İordan çayının Qərb sahilindəki kimi olmasını istəyirik, bu da o deməkdir ki, təhlükəsizlik məsələləri İsrailin, mülki məsələ isə Fələstinin əlindədir. Lakin bilinmir, Qəzzada bu baş verəcək, ya yox”.
Ekspert hesab edir ki, ikili dövlət formatı artıq ölmüş bir məsələdir və bu barədə danışanlar ərazidə nə baş verdiyini bilmirlər.
“Qərb sahili “İsveçrə pendir”i kimidir. Müəyyən bir mövcudluğu var lakin içində çoxlu boşluqlar var. Ona görə də liderlər yaradıcı olmalıdırlar. Bu bölgənin simasını dəyişəcək bir şey olmalıdır. Ələxsus İsrail siyasətçiləri İordan çayının Qərb sahilinə nəzarət etmək və Qəzzaya nəzarəti davam etdirmək və məskunlaşanları yenidən əraziyə yerləşdirmək istəyirlər. Bu, həqiqətən də ifrat sağçı israillilərin danışdıqları bir həll yoludur. Bir digər tərəfdən, israillilər İordan çayının Qərb sahilindəki 2 milyon fələstinlini öz suverenliyi altında saxlamaq istəmirlər. Çünki bu, onlara xidmət etmək, onlara təhlükəsizliklə təmin etmək deməkdir. İsraillilər, əgər həqiqəti istəyirsənsə, səhər oyanıb Qəzzanın ümumiyyətlə olmadığını görmək istəyirlər. Amma reallıq başqadır. Bütün aktorlar, hətta hazırda iflic kimi görünən ərəb ölkələri üçün müharibənin dayandığı gün, Qəzzaya nə baş verəcəyini düşünmək çox çətin olacaq. Bəzi ssenarilər var ki, məsələn, Qəzzalıların bir qismini Misir ərazilərinə yazılmaq üçün onları bir müddət orada saxlamaq üçün köçürəcəklər. Mən bunun indi baş verə biləcəyini düşünmürəm, çünki artıq İordaniya Qəzzada baş verənlərin Qərb Sahilində ola biləcəyini bəyan edib, bu da israillilərin fələstinliləri Qərbdən qovacağı anlamına gəlir”.
Mediatorluq sualımıza isə Cənab Əsali bildirib ki, mediatorluqda hansısa bir ciddi namizəd göstərmək mümkün deyil:
“Ərəb liqasının aldığı qərarları, heç kim ciddi qəbul etmir. Ona görə də mən düşünmürəm ki, Ərəb Liqası adlı realist təşkilat kimi, hazırda fələstinlilər üçün bir şey edə bilər. O qədər iflic olublar ki, ciddi danışıqlara çağırırlar, lakin bilmirlər kiminlə? Bir tərəfdən isə ABŞ – a nə üçün güvənə bilməyəciyimizi isə artıq bilirsiniz”.
İsraildə fəaliyyət göstərən İqtisadi Dünya Mərkəzinin redaktoru və siyasi ekspert Reyçel Avraham isə düşünür ki, hazırda əsas məqsəd HƏMAS – ı yox etməkdi və hansı formatda sülh həllinə gediləcək artıq o, sonraya qalıb.
“Müharibə bitdikdən sonra Qəzzaya nə olacağını müəyyən etmək üçün həll yolunun hələ tez olduğunu düşünürəm. Birincisi, HƏMAS-ı devirmək lazımdır. Həmas kimi terror təşkilatının hakimiyyətdə qalmasına icazə verə bilmərik. Bizim etməli olduğumuz ilk şey onları devirməkdir. Bundan sonra Qəzzaya nə olacaq, məncə, hazırda bunu cavablamaq olmaz, bu sonranın işidir. Ələxsus ikili sistemin işləməyəcəyini söyləyə bilərəm, çünki artıq uzun müddətdir ki, Qəzza qərb sahilindən tamam ayrı düşüb. Lakin müharibədən sonra bu sistem üçlü, dördlü ya səkkizli bir sistem daxilində həll ediləcək, onu artıq zaman göstərəcək”.
Əkbər Novruz
