BMT Baş Katibi Anton Quttereş "Fələstin Administrasiyası İsrail tankları ilə Qəzzaya gedə bilməz" və buna görə də "beynəlxalq ictimaiyyət keçid dövrü haqqında düşünməlidir" deyə jurnalistlərə açıqlamasında bildirib. Görünür Qəzza ərazisinə nə İsrail, nə də Fələstin yaxın durmaq istəmir.
Bəs BMT baş katibinin söylədiyi kimi bir neçə ölkələrin və qurumların iştirakı ilə Qəzzanın idarəsi mümkündürmü? Qəzza idarəsi kimə qalmalıdır?
Ednews məsələ ilə bağlı beynəlxalq ekspertlər arasında sorğu keçirib və onların münasibətlərini öyrənib.
Rutqers Universitetinin Siyasi Elmlər və Yaxın Şərq Tədqiqatları üzrə professor, BMT-də Əl-Qüds Əl-Arabi Bürosunun rəhbəri Abdülhəmid Siyam:
“Əvvəla, İsrailin HƏMAS – ı yer üzündən siləcəyi iddiasına imkan verməməliyik. HƏMAS aradan qaldırılası bir oğru dəstəsi deyil. O, bir gecədə yox edilə bilməyəcək bir hərəkat və ideyadır. Bu müharibə bitdikdən sonra fələstinlilər kənar təzyiq və diktə olmadan öz siyasi sistemlərinə qərar verməlidirlər. Hərçənd yenidənqurma işlərində bir idarəçilik üçün keçid qurum yarana bilər. Yeni qurum BMT sülhməramlılarından ibarət ola bilər. Hazırkı Fələstin höküməti Fələstin xalqı üçün, HƏMAS isə beynəlxalq ictimaiyyət üçün qəbuledilməzdir. Fraksiyalardan və ideologiyadan kənara çıxan və yenidən quruculuğa diqqət yetirən bir növ lider nə lazımdır”.
Ceymstaun Fondunun İdarə Heyətinin üzvü, ABŞ-nin Azərbaycandakı keçmiş səfiri, beynəlxalq ekspert Metyu Brayza:
“Görünür, İsrail-Fələstin münaqişəsinin yeganə uzunmüddətli həlli iki dövlətli formata keçiddir. Lakin burada əsas məsələ demokratik yolla seçilmiş hökuməti təmin etməkdir. Ələxsus onun necə tətbiq ediləcəyi ən əsas problemdir. Odur ki, bəlkə də ərazidə müvəqqəti beynəlxalq zonanın yaradılması çarə kimi görünə bilər. Türkiyə, ərazidə buna bənzər regionda sülhməramlıların məskunlaşdırılması planı irəli sürüb. Lakin digər ölkələr və Fələstinlə qonşuluqda olan ölkələr bu tövsiyəni qəbul etməyiblər. Düşünürəm keçid dövrünün necə görünəcəyini və kimin iştirak edəcəyini indidən söyləmək mümkün deyil. Amma real olaraq iki dövlətli həllə nail olmaq üçün əlbəttə ki, müəyyən keçid dövrü lazımdır. Baş nazir Netanyahu deyir ki, İsrail ən azı döyüşlər dayandırıldıqdan sonra təhlükəsizlik baxımından Qəzzada bir növ idarəedici rol oynamalı olacaq. Biz hamımız bilirik ki, prezident Bayden bunun real olmadığını və ikili dövlət formatına keçidə diqqət edilməli olduğunu vurğulayıb”.
Britaniyalı siyasi ekspert Neil Uotson:
“Hazırda Qəzzadakı təhlükəli vəziyyəti və İsrail-Həmas arasında davam edən münaqişəni nəzərə alaraq, hesab edirəm ki, ərazidə beynəlxalq sülhməramlı kontingent yerləşdirilməlidir. Bununla belə, təsisçi ölkələr çox diqqətlə seçilməlidir ki, heç bir qərəz əlaməti olmasın əsas da ABŞ-ın rəhbərlik etməməsi mütləqdir. Qurumun rolu Qəzzaya nəzarət etmək, bütün tərəflərin təhlükəsizliyini təmin etmək və danışıqlar vasitəsi ilə iki dövlətli həll yolunu tətbiq etmək olar”.
İsraildə fəaliyyət göstərən İqtisadi Dünya Mərkəzinin redaktoru və siyasi ekspert Reyçel Avraham:
Düşünürəm ki, ilk öncə İsrail hərbi nəzarətə malik olmalı və fələstinlilərə “FƏTAH” və ya “HƏMAS” təşkilatları ilə deyil, öz rəhbərliklərini seçməyə imkan verəcək demokratik institutlar qurmalıdır. Zənnimcə bu şəkildə ərazidə sülh, demokratiya tərəfdarı olacaq, əmin-amanlıq yarada biləcək şəxs lazımdır”.
Əkbər Novruz
