Xəbər verdiyimiz kimi, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan nüvə silahına malik ölkələrin Türkiyənin də bu silaha sahib olmasına qarşı olmasının qəbuledilməz olduğunu bəyan edib.
Sivasda Orta Anadolu İqtisadi formunda çıxış edən Ərdoğan "birilərinin əlində nüvə başlığı var, bir dənə deyil, iki dənə deyil. Amma mənim əlimdə nüvə başlığı olmasın! Mən bunu qəbul etmirəm!"- deyərək, Türkiyənin nüvə başlığına sahib olma niyyətini açıq bir şəkildə ortaya qoyub:
"Hazırda dünyanın inkişaf etmiş bütün dövlətləri nüvə silahına sahibdir. Adını çəkməyəcəm, biri hazırda prezident deyil, səfərdə olduğum zaman mənə "Bizə belə-belə deyirlər ki, mənim əlimdə bu dəqiqə 7 min 500-ə qədər nüvə başlığı var, amma, Rusiyanın, Amerikanın əlində 12 min 500, 15 min nüvə başlığı var, mən də belə edəcəm". Baxın, harada nəyin yarışındadırlar, bizə də "aman ha, sən etmə" deyirlər. Baxın, gözümüzün önündəki İsrailin nüvə başlığı varmı? Var. Hər kəsi onunla qorxudur".
Türkiyə prezidentinin məlum açıqlamasını Eurasia Diary-ə şərh edən Ankara Krizis və Siyasət Araşdırmaları Mərkəzinin (ANKASAM) beynəlxalq münasibətlər üzrə eksperti Doğacan Başaran bildirib ki, Ərdoğanın açıqlaması təcavüzkar deyil, sülhpərvər məqsədləri özündə ehtiva edir:
“Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Türkiyənin nüvə başlıqlı raketlərə sahib olması mövzusunda verdiyi açıqlama təcavüzkar məqsədləri özündə ehtiva etmir, əksinə Türkiyənin təhlükəsizliyi və regionda sülhün təmini üçün dilə gətirilən konkret bir tələbi ortaya qoyur.
Məlumdur ki, 1970-ci ildə qəbul edilən “Nüvə Silahlarının Yayılmasının Qarşısının Alınması” razılaşması, razılaşmaya qoşulan dövlətlərin nüvə silahlarını inkişaf etdirməyi əngəlləməyi ifadə edir. Bu razılaşmaya görə, nüvə silahına sahib olan dövlətlər əllərindəki silahları qoruyacaq, ancaq yeni silahlar istehsal etməyəcək. Nüvə silahı olmayan dövlətlər isə mövcud vəziyyətlərini dəyişməyəcək. Yəni, razılaşma beynəlxalq status-kvonun qorunmasının və üstün güclərin suverenliklərinin tərəfdarıdır. Həmçinin bu razılaşma "soyuq müharibə" dövründə silahlanma yarışının nizamlanması məqsədinin məhsuludur. Sözügedən razılaşma Avropa qitəsindəki nüvə balansını muhafizə etməsi səbəbilə önəmli olsa da, Avropadakı nüvə balansının Yaxın və Orta Şərq regionunda mövcud olmadığını qeyd etməliyik. Belə ki, razılaşmada tərəf qismində iştirak etməyən dövlətlər nüvə silahlarına sahib olmaq üçün fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Bu da Yaxın və Orta Şərq regionunda mövcud olan disbalans situasiyasını daha da dərinləşdirir” – deyə D.Başaran bildirib.
Ekspertin sözlərinə görə, region dövlətlərinin günü-gündən nüvə silahına yiyələnməsi Türkiyəni öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün yollar axtarmağa vadar edir:
“Məsələn, İsrailin nüvə silahı var. Həmçinin regionda sabitliyi pozan və təcavüzkar siyasət yürüdən bir ölkə olduğu da bəllidir. Bu da region dövlətlərinin özlərini təhdid altında hiss etməsinə və bu təhdidi balanslaşdıracaq axtarışlara başlamağa vadar edir. Ərdoğanın çıxışı da hiss edilən təhdidin balanslaşdırılması və regionda sabitliyin, barışın təmin edilməsi hədəfini özündə ehtiva edir. Yəni, Türkiyənin S-400 hava hücumundan müdafiə sistemlərinə yönəlməsinə səbəb olan amil nə idisə, Ərdoğanın nüvə başlıqlı raket açıqlamasına səbəb olan amil də odur. Türkiyə öz təhlükəsizliyini və yerləşdiyi regionda sülhü qorumağı təmin etmək istəyir”.
Bəs Türkiyə nüvə silahına sahib ola bilərmi?
Qeyd edək ki, bu Ərdoğanın nüvə silahına yiyələnməklə bağlı ilk belə açıqlaması deyil. Bundan 2 il əvvəl, 2017-ci ilin noyabrında da yenə Ərdoğan nüvə silahına sahib olmaq mövzusunda dünya dövlətləri arasında əladətsizliyin və qeyri-bərabərliyin hökm sürdüyünü bildirmişdi. Hər zaman nüvə gücünə tənqidi münasibət bəsləyən Ərdoğanı “nüvə sevdalısı”na çevirən detal isə İsraildir. Regionda İsrailin “gizli nüvə dövləti” olması hər kəsə məlumdur. Ərdoğan İranın nüvə silahına sahib olmasından çox, İsrailin əlində olan nüvə gücündən çəkinir. Bu da başa düşüləndir. Əvvəla, İran Türkiyə ilə sərhəddə yerləşir və iki dövlətin bir çox məsələdə maraqları üst-üstə düşməsə də, bu dövlətlərin müharibə etmə ehtimalı çox zəifdir. Lakin İsrail çox aktiv və radikal Yaxın və Orta Şərq siyasəti ilə hər an Türkiyə ilə qarşıdurmaya səbəb olacaq bir addım ata bilər. “Mavi Marmara” hadisəsindən sonra iki dövlət arasında real bir müharibə təhlükəsinin meydana gəldiyi yaddan çıxmamalıdır. Onsuz da Ərdoğan dünənki açıqlamasında İsrailin region dövlətlərini nüvə gücü ilə açıq şəkildə təhdid etdiyini də bildirib.
Bütün bunları nəzərə aldıqda Ərdoğana haq verməmək olmur. Türkiyənin doğurdan da nüvə başlıqlı raketlərə ehtiyacı var. Hələ ki, ABŞ-ın Orta Mənzilli Nüvə Silahlarını Məhdudlaşdırma Müqaviləsindən çıxdığı, Rusiyanın da anaoloji addımı atmağa hazırlaşdığı, İranla nüvə razılaşmasının ləğv edildiyi bir zamanda Türkiyə niyə nüvə silahına qovuşmasın?
Türkiyənin bu hədəfinə nail olması qarşısında iki böyük maniə durur: “Nüvə Silahlarının Yayılmasının Qarşısının alınması” müqaviləsinə 1970-ci ildə üzv olması və nüvə başlığına sahib olacağı təqdirdə yaranacaq beynəlxalq təzyiq...
“Nüvə Silahlarının Yayılmasının Qarşısının Alınması” müqaviləsinə görə müqaviləyə imza atan dövlətlər ciddi təhlükə ilə qarşılaşmadıqları təqdirdə nüvə silahına sahib ola bilməz və nüvə enerjisindən yalnız sülhpərvər nəaliyyətlər əldə etmək üçün istifadə edə bilər. Türkiyə İsrail təhdidini bəhanə edərək bu razılaşmadan çıxa bilərmi? İsrail nüvə dövləti elan edilmədən bu reallaşa bilməz. İsrailsə nüvə başlığı ilə əlaqədar ünvanlanan suallara nə “hə”, nə də “yox” deyir.
Həmçinin Türkiyənin İran, İsrail, Səudiyyə Ərəbistanı kimi regionun güclü dövlətləri tam şəkildə nüvə silahına sahib olmadan nüvə gücünü əldə etməsi üzərində böyük təzyiq yaradar ki, bu təzyiq onun NATO-dan ixracına qədər gəlib çıxa bilər. Lakin bunu da qeyd etmək lazımdır ki, hadisələrin bu ssenaridə davamı Türkiyəni nüvə silahına sahib olmağa vadar edir. Türkiyə hökuməti də bunu görür və illərdir nüvə enerjisindən müxtəlif məqsədlərlə istifadə edir. Və artıq Türkiyə nüvə seysmis stansiyaları açmaq imkanlarına sahibdir...
Politoloq və tədqiqatçı jurnalist: Nicat İsmayılov
