Ticarət savaşları və koronavirus Çin iqtisadiyyatına ağır zərbə vurdu
Koronavirusa qədər ABŞ bütün imkanlarını Çinin daha da güclənməsinin qarşısını almağa yönəltdi. Cənubi Çin dənizi, Tayvan, Sincan, Honq Konq, “Huawey” və ticarət savaşlarında Vaşinqton rəqibinə ardıcıl həmlələr etdi. Xüsusən “ticarət savaşları” Çinin yüksəliş tempini yavaşlatdı. Çin iqtisadiyyatı 2012-ci ildə 7,9%, 2013-də 7,8%, 2014-də 7,3% 2015-də 6,9%, 2016-da 6,7%, 2017-də 6,8%, 2018-də 6,6% ve 2019-cu ildəysə 6,1% lik iqtisadi böyümə göstəriciləri əldə edib. 2019-cu ildə böyümə indeksindəki geriləmə Çinin son 29 ildəki ən aşağı iqtisadi göstəricisidir və buna səbəb sözügedən ticarət savaşlarıdır.
Çin iqtisadiyyatına daha böyük zərbəni isə koronavirus vurdu. Belə ki, Dünya Bankı Çinin koronavirus dövründəki iqtisadi göstəriciləri ilə bağlı hesabat yayınlayıb. Hesabatda Çin üçün 2019-cu il göstəricilərinə görə proqnozlaşdırılan 6.1%-lik iqtisadi böyümə, 2020-ci il koronavirus pandemiyası ilə əlaqədar olaraq 2.3%-ə qədər endirilib. London mərkəzli Capital Economics şirkətinə görə isə Çinə son 3 ay ərzində dəyən zərər 280 milyard dollar civarındadır. Ekspertlər koronavirusla bağlı beynəlxalq iqtisadi daralmanın davam edəcəyini bildirir. Bu isə dünyanın ən çox məhsul istehsal edən ölkəsi olan Çin üçün yeni problemlərin başlanğıcıdır. Son həftələrdə neftin qiymətində müşahidə edilən ucuzlaşma Çinin 12 milyard dollar dəyərində qənaət etməsinə səbəb olsa da bu Pekin iqisadiyyatının rahat nəfəs alması üçün yetərli rəqəm deyil.
Koronavirus dövründə Çin üçün ən ciddi problem ölkəyə investisiya cəlb etməkdə yaşanan sıxıntıdır. Belə ki, Çin iqtisadi yüksəlişinin arxasında ölkəyə yatırılan külli miqdarda investisiyalar durur. Pandemiya isə Çinə olan investisiya axınını dayandıra bilər. Yeri gəlmişkən, pandemiyanın Çində ortaya çıxdığı dövrdə açıqlama verən ABŞ ticarət naziri Vilbor Ross koronavirusun Çin iqtisadiyyatına təsirini belə şərh etmişdi:
“İşlər (investisiya) ABŞ-a qayıdacaq, Şimali Amerikaya yönələcək”. Rossun açıqlamasını belə şərh etmək olar: “Koronavirus Çinə investisiya qoyan ABŞ şirkətlərinin vəsaitini yenidən ölkəyə qaytaracaq”.
Bütün bu mənfi hallara rəğmən Çin hələ də dünyanın ən çox məhsul istehsal və tədarük edən dövlətidir. 15 trilyon dollarlıq büdcəsi ilə ABŞ-dan sonra ən böyük iqtisadiyyata sahib ölkə də məhz Çindir. Qeyd edək ki, ABŞ və Avropadan fərqli olaraq Çin koronavirus şokundan daha tez ayıldı. Hazırda bu ölkədə demək olar ki, karantin bitib və istehsalat prosesi davam edir.
Bu arada qeyd etmək lazımdır ki, koronavirus ABŞ və Çin arasında soyuq rəqabətin yeni fazasına çevrilib. Belə ki, ABŞ Çini virus təhlükəsini dünyadan gizlətməkdə və dünyanı bu pandemiyaya yoluxdurmaqda ittiham edir. Hətta Tramp koronavirusu Çin virusu adlandırıb. Çinsə öz növbəsində ölkəsinə bu virusun 2019-cu ildə Vuhana gələn ABŞ hərbçilərindən bulaşdırıldığını elan etməklə virusun yayılmasında ABŞ-ı ittiham edib. Beləliklə, tərəflər arasında bu dəfə propaqanda savaşı başlayıb. Bu propaqanda savaşında ABŞ Çini virusun mənbəyi kimi təqdim etməklə bu ölkəyə yönələn investisiyanın qarşısını almağa çalışır. Həmçinin ABŞ pandemiyanın bütün dünyaya yayılmasının səbəbkarı olaraq Çini göstərməklə onu beynəlxalq ictimaiyyət qarşısındakı nufuzuna zərbə vurmağı hədəfləyir.
Çin isə ABŞ-ın başlatdığı bu propaqanda savaşına iki istiqamətdə cavab verir. ABŞ-ı ittiham etməklə və humanitar dipliomatiya ilə...
Çinin humanitar diplomatiyası
İkinci dünya müharibəsindən sonra ABŞ SSRİ təhdidi və müharibənin fəsadlarını aradan qaldırmaq məqsədilə öz müttəfiqləri üçün iqtisadi yardım proqramı olan “Marşal planı”na start vermişdi. Amerika bu plan sayəsində Avropa iqtisadiyyatını dirçəltmiş və müttəfiqlərini öz təsir dairəsində saxlaya bilmişdi. “Bu gün Avropanın və dünyanın pandemiyanın yaratdığı iqtisadi və sosial böhrandan qurtulması üçün yeni Marşal planlarına ehtiyacı var” - bunu Aİ komissiyası sədri Ursula von der Leyen deyib. Lakin ABŞ-ın hazırda bu planı həyata keçirmək üçün gücü yoxdur. Belə ki, hazırda dünyanın ehtiyacı olduğu Marşal planı həm tibbi-humanitar, həm də iqtisadi yardımları özündə ehtiva edir. Bu planı həyata keçirəcək dövlət yalnız o dövlət ola bilər ki, özü koronavirusla müharibədən qalib ayrılsın. Rəsmi açıqlamalara diqqət yetirsək bu dövlət məhz Çindir. Belə ki, virusun ilk görüldüyü ölkə olan Çində indiyədək təqribi 82 min 249 insan virusa yoluxub, 77 min 738 insan sağalıb, 3 min 341 nəfərsə xəstəlikdən dünyasını dəyişib.
Çin koronavirusa qalib gəldiyini elan edərək ABŞ-ın onun əleyhində formalaşdırdığı kampaniyanı tərsinə çevirmək üçün özünün humanitar diplomatiyasına start verib. Bu diplomatiya çərçivəsində İtaliyaya dünyadan ilk yardım Pekindən gəlib. Çin, ilkin mərhələdə 9 mütəxəssisdən ibarət bir tibbi heyəti və böyük miqdarda tibbi məmulatı Avropada pandemiyanın mərkəzi halına gələn İtaliyaya göndərib. İspaniyaya 500 min Belçikaya 5 milyon, Serbiya və Çexiyaya bir milyon, Macarıstan və Xorvatiyaya isə təqribən 60 tonluq tibbi yardım göndərən Çin Avropa İttifaqından heç bir yardım ala bilməyən ölkələrin “uzaq qəhrəmanına” çevrilib. Ötən günlərdə Macarıstan və Serbiya liderləri Çinə özəl təşəkkür mesajları göndərib. Avropa İttifaqı (AB) Komissiyasının sədri Ursula von der Leyen isə Çinin Avropa İttifaqına 2 milyon tibbi maska, 200 min N95 maska ve 50 min test bağışlayacağını elan edərək sözügedən yardımlara görə rəsmi Pekinə minnətdar olduqlarını bildirib.
Qeyd edək ki, humanitar diplomatiya strategiyası çərçivəsində Çin ümimilikdə 82 ölkeye test, tənəffüs cihazı ve qoruyucu geyim göndərib.
Çinin bu diplomatiyası koronavirusla müharibə aparan dünya üçün yeni humanitar “Marşal planı” funksiyasını icra edir. Çinin humanitar diplomatiyasının yekun hədəfi özünün beynəlxalq imicini qorumaq və dünya liderliyində ABŞ-a meydan oxumaqdır.
Qeyd etdiyimiz kimi koronavirus Çin və ABŞ arasında davam edən soyuq rəqabəti daha da gücləndirdi. Bu iki qlobal güc böyük bir ehtimalla postkorona erasındakı dünya nizamını formalaşdıracaqlar. Dünya nizamının hansı dövlətin xeyrinə formalaşacağı isə rəqabətin nəticəsindən asılıdır. Hazırda iqtisadi çətinliklərlə üzləşsə də Çin məharətli diplomatiyası ilə beynəlxalq ictimaiyyətin rəğbətini qazanıb. ABŞ isə nəinki dünyada, hətta öz qitəsində belə pandemiya dövründə “xal itirir”.
Nicat İSMAYILOV
