Ukrayna-Rusiya müharibəsinin ardınca Çinlə ABŞ arasında gərginlik, habelə Kosovo böhranı yenidən baş qaldırıb. Son zamanlar daha da dərinləşən böhran vəziyyət dünyanın müxtəlif guşələrində yeni ocaqların meydana gəlməsini deməyə əsas verir.
Bəs, bunun səbəbi və səbəbkarı kimlərdir?
Artıq son aylarda Çinin Tayvana hücüm təhlükəsi və Qərbin Çinlə qarşı-qarşıya gəlməsi gündəmdə əks-səda doğurmaqdadır. Bundan əlavə, Kosovo probleminin yenidən baş qaldırması Balkanlarda dincliyi yenidən aradan qaldırıb.
Beynəlxalq Münasibətlər və Diplomatiya Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri Samir Hümbətov gərginliyin ümumi məğzi barədə Ednews-a danışarkən bildirib ki, Qərbin, xüsusilə ABŞ-ın belə gərginliyi yaratması Çinin potensiyalını zəiflədərək onu özündən asılı vəziyyətə salmaq məqsədi daşıyır.
“Çinlə ABŞ arasında yaranan gərginlik son illərin ən çox müşahidə edilən hadisələrindəndir. Xüsusilə ABŞ-ın Çini hər tərəfdən mühasirəyə alma siyasəti , Cənubi Çin dəhlizi məsələsi, o cümlədən AUKUS paktının gündəmə gəlməsi, ABŞ- Yaponiya və Cənubi Koreya münasibətlərinin gərginləşməsi bunu deməyə əsas verir. Qeyd etmək istərdim ki, proseslərin gərginləşməsi hələ Donald Trampın prezident olduğu dönəmdən başlayıb. Həmin dövrdə hətta münasibətlər ABŞ-la Çin arasında ticarət müharibəsinə belə gəlib çatıb. Bu səbəbdən də düşünürəm bundan sonra da ABŞ münasibətləri gərgin olaraq saxlamağa çalışacaq. Çünki burada ABŞ-ın başlıca məqsədi Çini çevrələməklə onu özündən asılı vəziyyətə salmaqdır. Tayvan məsələsində Çin artıq böyük bir dilemma ilə üzləşib. Çin nə Tayvana hücum edə bilir, nə də geri addım atmaq fikrindədir. Burada an məsələsi var; əgər ABŞ Tayvana müdaxilə edərək onun müstəqil dövlət elan edilməsinə nail olarsa, bu Çinin məğlubiyyəti sayıla bilər”.
Bundan əlavə, Samir Hümbətov Qərbin yaratdığı gərginlik ocaqlarının məntiqini belə izah edib:
“Dünyanın inkişaf tempi müxtəlifdir. Bilirsiniz ki, pandemiya dövründə ölkə iqtisadiyyatları ağır zərbələr aldı. Son iki il ərzində həmin dövlətlər 17 trilyona qədər vəsait xərcləyib. Bu isə hər dövlətin payına düşən təxminən 85 milyard dollar vəsait deməkdir. İqtisadi gərginlik, kapital itgisi dövlətlər arasında həm də gərginliyin yaranması deməkdir.
Əlbəttə Qərb ölkələri silah satışından, enerji resurslarından istifadə etməyin yollarını bilirlər. Bunun ən əlverişlisi isə qaynar ocaqların yaradılmasıdır. Bu isə ən çox dini, etnik və siyasi fikir ayrılıqlarının mövcud olduğu bölgələrdə mümkündür. Məsələn elə Çin-Tayvan, Kosovo-Serbiya, Ukrayna-Rusiya və Yaxın Şərq bu ocaqlara bir misaldır. Bundan əlavə həmin ərazilərin uzun müddətdən bəri Qərbin təsiri altında olması onların orada casus şəbəkələrinin yerləşdirilməsinə gətirib çıxarıb. Nəticədə belə məqamlarda Qərb ölkələri bundan istifadə edərək qaynar ocaqları bir daha alovlandırmağa çalışır. Bir sözlə dünyada nə qədər gərginlik varsa bu Qərbin xeyrinədir. Çünki arada silah satışı, yeraltı və yerüstü sərvətlərin daşınmasından gələn gəlirlər Qərbin mənfətini artırır”.
Politoloqun fikrincə baş verənlər həm də Rusiyanı hədəf alıb. O, qeyd edib ki, həm Çin-Tayvan, həm də Kosovoda yaranan böhran Rusiyanın bilavasitə gücünü zəiflətmək məqsədi daşıyır.
“Təbii ki, Çin-Tayvan və Kosovo gərginliyi ümumilikdə Rusiyaya təsirsiz ötüşməyəcək. Əksinə bu gərginlik gələcəkdə münaqişənin daha geniş əraziləri əhatə etməsi deməkdir. Bundan əlavə Kosovo məsələsi Rusiyanın bilavasitə Balkanlardakı mövqeyinə ciddi zərbədir. Çinlə Tayvan arasındakı gərginlik isə Çinin sıxışdırılması və iqtisadi cəhətdən ondan asılı olan Rusiyanın son ümidini itirməsi deməkdir. Bu da təxminən 100 milyard dollar həcmində ticarət əlaqələrinin iflasa yuvarlanması deməkdir. Bu arada Yaponiya da artıq hərbiləşdirmə siyasəti xətti üzrə silahlanma və özünü müdafiə üçün dövlət büdcəsindən 100 milyard dollar vəsait ayırıb. Təbii ki, Əgər Çin uzaq şərqdə Qərbin də iştirakı ilə təklənərsə, burada Rusiya da onunla bərabər məğlubiyyətə uğrayacaq”.
Elnur Ənvəroğlu
