“İran özünü bütün şiələrin himayədarı kimi görür. İraqda baş verən və yayılması ehtimal olunan toqquşmaların arxasında məhz bu ölkə dayanır”.
Bu sözləri Ednews ilə açıqlamasında Türkiyənin Kocaeli universitetinin Siyasi Tədqiqatlar fakültəsinin professoru İrfan Kaya Ülger İraqda siyasi və hərbi qüvvələr arasında toqquşmaları şərh edərkən bildirib.
Qeyd edək ki, İraqın siyasi və dini cəmiyyətində önəmli nüfuza, malik olan Müqtədə əs-Sədrin siyasətdən geri çəkilməsi ilə bağlı açıqlamasından sonra onun tərəfdarları küçələrə axışaraq geniş-miqyaslı nümayişlər keçirdiblər. Nümayişçilər hökumət binasına, prezident sarayına və bir dövlət qurumlarına hücumlar ediblər. Hökumətin silahlı qüvvələri və İrana yaxınlığı ilə seçilən Haşdi-Şaabi polis qüvvələri nümayişləri yatırmaq üçün silah gücündən istifadə ediblər.
Nəticədə Əs-Sədrə bağlı olan Saray Əl-Salam və Mehdi qüvvələri nümayişçilərə dəstək verməkdən ötrü hökumət binalarının və bir ölkələrin səfirliklərinin yerləşdiyi yaşıl zonaya daxil olaraq Haşdi Şaabi və hökumət qüvvələrinə silahlı müqavimət göstərib.
Əs-Sədrin növbəti açıqlamasından sonra nümayişçilər və silahlı birləşmələr sakitləşsə də, ölkədə hələ də təhlükəli vəziyyət davam etməkdədir.
Türkiyəli politoloq İrfan Kaya Ülger İraqda hakimiyyət uğrunda mübarizə getdiyini bildirib. Onun sözlərinə görə, bu mübarizə İranyönümlü şiə qüvvələri və ərəb millətçiliyini dəstəkləyən şiə qruplaşmaları arasında gedir.
“Nuri əl-Maliki İranyönlü şiələrin siyasi lideridir. Haşdi-Şaabi hərbi qruplaşması onların təhlükəsizliyini təmin edən polis qüvvələridir. Bu qrup, həmçinin Suriyada da fəaliyyət göstərir. Digər tərəfdə isə şiəliyin mərkəzinin İraq olduğunu iddia edən Müqtəda əs - Sədrin başçılıq etdiyi şiələrdir.
Müqtəda əs-Sədrin başçılıq etdiyi siyasi cərəyan 2021-ci ilin oktyabrında İraqda keçirilən parlament seçkilərində qalib gələrək məclisdə yerlərin əksəriyyətinə sahib olub. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, onun partiyası hökumət qurmaq üçün sünni qüvvələr və kürtlər ilə razılığa gəlməli idi. Lakin nə o, nə də onun partiyası buna nail ola bilmədi. Nəhayət, əs-Sədr məcbur olub siyasi fəaliyyətdən getdiyini açıqladı. Bundan qəzəblənən Sədr tərəfdarları paytaxt Bağdadda və Bəsrədə Haşdi-Şaabi və hökumət qüvvələri ilə zorakı və silahlı toqquşmalara girdilər. Onlar Prezident sarayına və xarici ölkələrin səfirliklərinin yerləşdiyi yaşıl zonaya soxuldular. Sədr tərəfdarlarının Şaabi milis qruplaşması və hökumət qüvvələri ilə toqquşmalarda 30 - a yaxın şəxs həlak olub və yüzlərlə insan yaralanıb. Toqquşmalar başqa şəhərlərə keçərsə, İraqda vətəndaş müharibəsi qaçılmaz olacaq.
Həmçinin hesab edirəm ki, İraqda baş verən hadisələr ABŞ-ın maraqlarına xidmət edir. Ona görə ki, Vaşinqton faktiki olaraq İraqın üç yerə parçalanmasını istəyir, yəni belə desək, Bəsrədə Ərəb Respublikası, ölkənin mərkəzində Şiə Respublikası və şimalda isə Kürt dövləti. Amerika öz planlarını addım-addım həyata keçirir”.
Siyasi şərhçi İraqda vətəndaş müharibəsinin baş verməsi ehtimalından da danışıb.
“Hazırda Bağdad və Bəsrədə baş verən toqquşmalar digər şəhərlərə keçərsə, ölkə bütünlüklə vətəndaş müharibəsinə sürüklənəcək. Burada İranın mövqeyi də önəmlidir. Tehran İraqdakı proseslərə müdaxilə edərsə, hadisələr daha da gərginləşəcək. İran rejiminin İraqın daxili işlərinə müdaxilə etməsi özündə də ağır problemlərə gətirib çıxara bilər. Çünki İranın etnik və dini tərkibi də çox mürəkkəbdir. İranın şimal-qərbində 30 milyon Azərbaycan türkü, Xuzistan bölgəsində ərəblər, İraq, Pakistan və Türkmənistanla sərhəd ərazilərdə kürtlər, bəluclar və türkmənlər yaşayır. İran rəhbərliyinin belə bir avantüraya əl atacağını düşünmürəm. Amma ağlını itirib İraqda şiələrin başçısı olmağa çalışsa, bunun əvəzini çox ağır ödəyəcək”.
İrfan Kaya Ülger fikrincə, buna baxmayaraq İraqdakı şiələrin heç də hamısı İran tərəfdarı deyil. O, vurğulayıb ki, Məhəmməd Bəkr əs Sədrin başçılıq etdiyi şiə hərəkatı Nəcəf və şiəliyin müqəddəs şəhərlərinin İraqda yerləşdiyini əsas gətirərək, İranla daha yaxın əməkdaşlıq etməkdə maraqlı deyillər.
“Müqtəda əs Sədr də atasının bu siyasətini davam etdirir. Yəni İraq şiələrinin bir qolu İran əlehdarıdır və ərəb millətçiliyinə sadiqdir, digər qolu isə Nur Əl- Maliki və Haşdi Şaabi İrana bağlı olan şiə qruplaşmalarıdır. İran özünü bütün şiə coğrafiyasının, daha doğrusu, Livanda, İraq, Suriyada, Azərbaycanda və Körfəz bölgəsində yaşayan şiələrin himayədarı kimi görür. İraqda baş verən və yayılması ehtimal olunan toqquşmaların arxasında məhz İran dayanır. Amma digər tərəfdən, regionda siyasi qarşıdurmaları dərinləşdirmək istəyən və mikrodövlətlərin yaradılmasını açıq şəkildə ifadə edən ABŞ-ın mövcudluğunu da görmək lazımdır.
Siyasi analitik Kürd peşmərgə qüvvələri qanlı qarşıdurmaları və toqquşmaları fürsərt bilib Kərkükə soxulmaq və bu şəhəri nəzarət altına almaq ehtimalından da danışıb.
“İraq daxilində kürd qüvvələri hazırda Şimali İraqda yerləşdirilib. Bu bölgədə kürtlərin muxtariyyəti var. Bu idarəetməyə Bərzani sülaləsi başçılıq edir. Məsud Bərzani bir neçə il əvvəl ona verilən göstərişlərə əsasən müstəqillik ilə bağlı referendum keçirtdi, bu da Türkiyə ilə yaxın münasibətlərin korlanmasına səbəb oldu. Onun müstəqillik kampaniyası tamamilə iflasa uğradı. Hazırda o, ağılı başında olan şəxs kimi daha rasional işlər görməyə çalışır. Neçirvan Bərzani Ankara ilə müxtəlif mövzularda dialoq qurmağa xüsusi diqqət yetirir. PKK-ya məxsus silahlı qrupları öz aralarına daxil etməməyə çalışırlar. Əgər Bərzani rejimi kürt terrorçuları ilə yaxınlaşmağa cəhd göstərərsə,Türkiyə bölgədə hərbi əməliyyat keçirəcək, həm də onlar siyasi və iqtisadi cəhətdən bədəl ödəyəcəklər. Kərkükə gəlincə isə İraqın bu bölgəsində, eləcə də Mosulda təxminən 3,5 və 4 milyon türkmən yaşayır. Bu bölgələrdə türkmənlərə əsasən Həsən Turan və Erşad Salih rəhbərlik edirlər. Həmçinin, Kərkükdə və bir çox başqa şəhərlərdə türkmənlər, kürdlər və ərəblər qaynayıb-qarışmış şəkildə yaşayırlar. Hər halda, kürdlərin türkmənlərə qarşı hücumlarını gözləmirəm. Hamı bilir ki, belə bir şey olarsa, Türkiyə ciddi şəkildə müdaxilə edəcək. Birinci Körfəz müharibəsində yalnız diplomatiyadan istifadə edən Türkiyə eyni zamanda hərbi gücündən də istifadə etməkdən çəkinməyib. Hesab edirəm ki, İraq türkmənlərinə hücum ağılsızlıq ola bilər”.
Yunis Abdullayev
