Səudiyyə Ərəbistan Krallığın İsraillə əlaqələrini normallaşdırmaq yolunda ABŞ ilə razılığa gəlib.
Rəsmilər, maneələr qalmasına baxmayaraq, doqquz aydan 12 aya qədər davam edəcək razılaşmanın təfərrüatlarını müzakirə edir.
Hazırda Səudiyyə Ərəbistan və İsrail arasında rəsmi diplomatik münasibətlər yoxdur. Bununla belə, xəbər agentlikləri tez-tez diplomatik və kəşfiyyat istiqamətlərində iki ölkə arasındakı pərdəarxası əməkdaşlıqdan danışırlar.
ABŞ İsrail-Səudiyyə “normallaşma” razılaşmasını istəyir. Niyə indi?
Ərəb Dövlətləri Liqasının qurucusu olan Səudiyyə Ərəbistanı, fələstinlilərin öz dövlətlərini təşkil etmək hüquqlarını dəstəklədi və İsrail qoşunlarının 1967-ci ildən bəri işğal etdiyi İordan çayının qərb sahillərindən çıxarılmasına çağırdı. Son illərdə Səudiyyə Ərəbistan İsrail ilə danışıqlarda taktikasını dəyişib. Ərəb ölkələri ilə barışıq müqabilində İsraili 1967-ci ilin iyununda işğal edilmiş əraziləri azad etməyə dəvət etdi.
O vaxtkı vəliəhd Abdullah 2002-ci ildə İsrailin geri çəkilməsinə əsaslanan çoxtərəfli sülh təklifini genişləndirdi. Lakin bu dövrdə İsrail təklifə cavab vermədi. 2007-ci ildə Səudiyyə Ərəbistan Ərəb-İsrail münaqişəsinin sülh yolu ilə həllini yenidən dəstəklədi.
Səudiyyə Ərəbistan Fələstin ərəblərinin İsrailə köçməsinə, Qüdsün bölünməsinə imkan verəcək tam bir siyasi həll yoluna icazə verməyəcəklərini söyləyən Kamp David Sazişlərini rədd etdi. Misirin ərəb dövlətlətinin İsraillə separat müqavilənin imzalanmasına cavab olaraq Səudiyyə Ərəbistan və bütün ərəb dövlətləri onunla diplomatik əlaqələri kəsdi və Misirə yardımı dondurdu. Səudiyyə Ərəbistanı və Misir münasibətləri yalnız 1987-ci ildə bərpa edildi. Səudiyyə Ərəbistanının hazırda İsrail ilə rəsmi diplomatik əlaqələri yoxdur. 2005-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanı Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olduğu üçün İsrailə qarşı iqtisadi və siyasi boykotunun başa çatdığını elan etdi. (bu təşkilatın qaydalarına görə iştirakçılardan biri digərinə tamamilə boykot tətbiq edə bilməz).
Ancaq Səudiyyə Ərəbistanının boykotu tamamilə ləğv edilmədi.
Bununla birlikdə Səudiyyə Ərəbistan ABŞ-nin müttəfiqi İsrail ilə güclü və dəstəkləyici təmaslara sahib olduğunu qəbul edir.
2018-ci ilin yanvar ayında Səudiyyə Ərəbistan İsrailin Dəmir Qübbə hava hücumundan müdafiə sistemini əldə etmək istəyini ifadə etdi. Elə həmin ilin sentyabrında KİV (Əl-Xalic qəzeti, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri) Krallığın yəmənli husilərə qarşı sərhədlərini qorumaq üçün ABŞ vasitəçiliyi ilə İsrailin Dəmir Qübbə raketdən müdafiə sistemini satın aldığını bildirdi. İsrail əvvəlcə anlaşmaya qarşı çıxdı, lakin ABŞ satılan batareyaların İsrailin özünə və müttəfiqlərinə qarşı istifadə edilməyəcəyinə təminat verdi.
2018-ci ilin oktyabr ayında İsrail Baş Qərargah rəisi general-leytenant Qadi Ayzenkot ABŞ-yə səfər etdi və Baş Qərargah Rəislərinin ekstremist təşkilatlarla mübarizəyə həsr olunmuş konfransında iştirak etdi. Ayzenkot həmkarları ilə, habelə hərbçilərlə "İran təhdidini" müzakirə etdiyi Səudiyyə Ərəbistanı Baş Qərargah rəisi Fayad bin Hamed ar-Ruvayli ilə danışıqlar apardı.
2018-ci ilin noyabr ayında Al Xalic portalı (BƏƏ) İsrail tərəfindən Səudiyyə Ərəbistanına 250 milyon dollar məbləğində casus texnikasının satılması ilə bağlı bir mesaj yaydı Sayt diplomatik mənbələrə istinad edir və iddia edir ki, bəzi avadanlıqlar səudiyyəli mütəxəssislər hazırlandıqdan sonra təhvil verilib.
Analitiklərin fikrincə, İsrail və Ərəbistan arasında münasibətləri rəsmiləşdirmək üçün potensial razılaşma mürəkkəb olacaq, lakin transformativ olmayacaq.
Vaşinqton, DC – Birləşmiş Ştatlar Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrail arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasını ən başlıca siyasət hədəfi edib.Vaşinqtonun sözdə normallaşma təşəbbüsünün mürəkkəbliyi də ABŞ prezidenti Co Bayden administrasiyasının niyə bunu hazırda prioritet etdiyi ilə bağlı suallar doğurub.
Bu sualın bir çox cavabı var və başlıca səbəblərdən biri İrana qarşı Ön Asiya da ümumi koalisiya qurmaqdır. Digər tərəfdədə iqdisadi amillər durur.
Gülməmmədov Xəyal
