Çin iqtisadiyyatında mövcud zəifləmə ilə bağlı bir çox yeni konsensus yaranıb. İddia ondan ibarətdir ki, Çinin 2023-cü ilin yazında büdrəməsi, COVID və onun nəticələrinə cavab olaraq qüsurlu, təcrid olunmuş və Kommunist Partiyası tərəfindən idarə olunan siyasətdən irəli gələn və qlobal iqtisadiyyat üçün ehtimal olunan mənfi nəticələrə səbəb olan uzunmüddətli problemlər göz önündədir.
Qeyd edək ki, Çin bir çox struktur və digər problemlərlə üzləşir.
Bunlara misal məhsuldarlığın azalması, azalan işçi qüvvəsi, ABŞ və digər ölkələr tərəfindən texnologiyanın ötürülməsinə qoyulan məhdudiyyətlər, davam edən daşınmaz əmlak korreksiyası, gənc işçilər arasında işsizliyin artması və s. Çinin anlamadığı ən böyük problem hökümətin partiya nəzarəti və milli təhlükəsizliyi iqtisadi artımdan üstün tutmasıdır.
Lakin hazırki vəziyyətin çətinliyi Çinin artımının indi bir neçə il davam edəcək sadə tsiklik eniş spiralından ibarət deyil. Çin həqiqətən mənfiyə doğru gedir.
Çinin 2023-cü ilin ikinci rübündə illik artımı 6,3 % azalıb. Beləliklə, ikinci rübdəki performans investorların gözləntilərindən aşağı olub.
Çinin idxalı da zəifləyib, 2023-cü ilin ilk yeddi ayında 7,6 faiz azalaraq, potensial olaraq zəif daxili tələbat var. Amma "nominal idxal artımının azalması tamamilə qiymət effektləri ilə bağlı idi". Qısaca desək Çin valyutasının dollar və sterlinq arasında sıxışmasıdır.
Artan qeyri-müəyyənliklə üzləşən Çin əmlak sektorunun etibarını itirməsi və bank depozitlərində daha çox valyuta saxlayarkən xərclərini azaltması ilə bağlı siyasət tam bir fiyasko idi.
Məsələn, şəhər yerlərində 2023-cü ilin birinci yarısında əmlak sektorunun sərəncamında olan mənzil qiymətlərinin dəyəri yarıdan çox artıb, buna görə də kredit ilə gələn gəlirlərinin bank depozitlərinə daxil olan payı kəskin şəkildə azalıb. İstehsala nisbətdə istehlak xərclərinin artımı da 2022-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə, demək olar ki, on dəfə sürətli olmuşdur..
Bu, 2023-cü ilin birinci yarısında ev təsərrüfatlarının qənaət dərəcəsinin azalmasına və istehlak xərclərinin artmasına səbəb olan dönüş nöqtəsini göstərir.
Özəl sektor...
2023-cü ilin birinci yarısında həm dövlət, həm də özəl investisiyaların zəif olmasının bir səbəbi, 2022-ci ilin sonunda sənaye firmalarının ehtiyatlarının tarixi yüksək həddə olmasıdır.
Çin, ABŞ-dan fərqli olaraq, pandemiya zamanı əmlak sektoruna nağd pul köçürməyib. Lakin əmlak sektorunun gəlirlərini dolayı yolla dəstəkləmək üçün hökumət bəzi biznes vergilərini dayandıraraq, şirkət işçilərini ixtisar etdi. Beləliklə, bir çox hallarda satışlar azalarkən istehsal davam etdi və bu, qaçılmaz olaraq ehtiyatların rekord səviyyəsinə gətirib çıxardı.
Pandemiya dövründə özəl investisiyalar genişlənməyə davam etmiş, lakin dövlət investisiyalarının genişlənmə sürətinə nisbətən zəifləmiş və 2023-cü ilin birinci yarısında özəl investisiyalar tarixdə ilk dəfə olaraq 0,2 faiz azalmışdır. Lakin özəl sərmayə hələ də bütün investisiyaların yarısından çoxunu təşkil edir.
Şəxsi sərmayənin nisbi yavaşlamasına töhfə verən iki amil xüsusilə nəzərə çarpandır - internet şirkətlərinin tənzimlənməsinin dövlət qadağaları və daşınmaz əmlakın korreksiyası.
Lakin 2023-cü ilin iyul ayında tənzimləyicilər internet şirkətlərinin maliyyə fəaliyyətlərindəki problemlərin “düzəliş edildiyini” bildirərək hər şeyə aydın işarə verdilər.
Alibaba, ByteDance, Meituan və başqaları da daxil olmaqla firmalar cavab verdi, yeni kadrların işə qəbulunu sürətləndirdi.
Onların yeni "normallaşdırılmış nəzarət" sistemi altında olan düşüşü özünü ilk onillikdə biruzə verəcək.
İkincisi, əmlaka illik investisiya 2022-ci ildə 10 faiz, 2023-cü ilin birinci yarısında isə daha 8 faiz azalıb.
Düzəlişdən əvvəl daşınmaz əmlak investisiyalarının əksəriyyətini özəl firmalar təşkil edib.
Beləliklə, daşınmaz əmlaka investisiyaların azalması özəl investisiyaların ümumi səviyyəsinə böyük təsir göstərmişdir. Özəl daşınmaz əmlak şirkətləri əvvəl ki iqtisadi açığı önləmək üçün indi borclarını azaldır və əvvəlcədən satılan, lakin yarımçıq qalmış layihələri başa çatdırmağa çalışmaqdan başqa heçnə etmir.
Beləliklə, daşınmaz əmlak özəl sərmayənin daha sürətli böyüməsi üçün davamlı bir maneə olacaq.
Nəticə olaraq qeyd edək ki, Çin və onun xalqı COVID pandemiyası zamanı həm itkilər, həm də iqtisadi məhsullar baxımından çox əziyyət çəkdi.
Yuxarıdakı təhlil Çin iqtisadiyatını canlanması bir kənara bərpasının isə yaxın müddətdə olmayacağını göstərir.
