Fransa prezidenti ötən gün Qazaxıstana işgüzar səfər edib. Bunun ardınca o, Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində Şavkat Mirziyoyevlə görüşüb. Burada elə xatırlatmaq yerinə düşər ki, Makron 1994 – cü ildən etibarən Özbəkistana səfər edən ilk Fransa prezidenti oldu. Lakin mövzumuzdan çox kənara çıxmayaq baş tutan görüşlərin əsas məqsədlərinə nəzər yetirək.
Fransa elektrikə olan tələbatının 80 faizini Atom Elektrik Stansiyalarından (AES) əldə edir. AES – lərin çalışması üçün isə daima urana ehtiyac var. Fransa uranı Afrika ölkələrindən, əsasən də Nigerdən əldə edirdi. Ancaq Nigerdə çevrilişdən sonra hakimiyyətə gələn qüvvələr Fransaya uran satmaqdan imtina ediblər. Hələ yay aylarında bu hadisə baş tutanda artıq bir çox ekspertlər də qeyd etmişdilər ki, Fransanın urana olan ehtiyacı artacaq və özünə yeni “uran dost”ları axtarışına çıxacaq. Ələxsus burada tək Fransa da deyil, Avropanın digər atom istifadəçilərini də qeyd etmək yerinə düşər.
Lakin bildiyimiz kimi son zamanlarda Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz regionunda ən aktiv Qərb aktoru Fransa olub. Hazırki səfərləri də arzuladığı planlarını yerinə yetirmək üçün son hədəfidir. Qazaxıstan da kifayət qədər uran ehiyatlarına malikdir. Dünya uran ehtiyatının 40 faizi Qazaxıstandadır. Astananın Fransaya uran satmağa hazır olması işin yarısıdır. Əsas məqam ondadır ki, uran təhlükəsizlik səbəblərindən hava yolu ilə daşınmır, quru və dəniz yolundan istifadəyə üstünlük verilir.
Bu da burada Azərbaycanın vacibliyini ortaya qoyur. Ona görə ki, Qazaxıstan uranının Fransaya quru yolla daşınması üçün iki – Rusiya və Azərbaycan marşrutu var. Ukrayna müharibəsiylə bağlı Fransanın Rusiya ilə münasibətləri gərgindir. Bu səbəbdən Qazaxıstan uranının Rusiya üzərindən Fransaya çatdırılması problematikdir. Emmanuel Makron hakimiyyətə gəldiyi gündən bu yana Azərbaycan əleyhinə siyasət yürüdüb. Fransa üçün də Azərbaycan və Rusiya dilemması onu pis vəziyyətdə qoyub. Ələxsus Makron da əslində onu hədəfləyirdi ki, Ermənistanı regionda güclü qüvvə kimi çıxarıb, həmin uranın idxalını onun üzərindən təmin edə bilsin. Lakin problem bununla da bitmək bilmir.
Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun (Orta Dəhliz) başlanğıcı Çində başlayır. Qazaxıstan uranını Çin də alır. Çinin də xeyli atom elektrik stansiyası var və onların da böyük həcmdə urana ehtiyacı var. Çin Qazaxıstanın uran istehsal edən müəssisələrinə böyük yatırımlar qoyub. Ələxsus Çin Astananı təzyiqdə saxlayacaq və bundan sonra artıq Fransanı daha çətin günlər gözləyir.
Əkbər Novruz
