"Mənə bir hərf öyrədənin köləsi olaram”. 
                                                       
Həzrəti Əli

Bundan 25 il əvvəl sentyabrın birində Tiflisdə adını unutduğum məktəb həyatıma başladım. O vaxtlar həmin məktəbin gürcü bölməsində oxuyurdum. Sinif yoldaşlarımın hamısı da azərbaycanlı uşaqlar idi. Əvvəlcə onu deyim ki, məktəbə getmək istəmirdim. Kənddə qalıb çoban olmaq istəyirdim. İnəkləri, qoyunları çox sevirdim. Ağlaya-ağlaya nənəmin ətəyindən yapışmışdım ki, mən heç yerə getmirəm. Atamın israrları ilə məktəb həyatına qədəm qoydum. 

Açığı, həm də qorxurdum. Buna görə də məni bacımla birgə məktəbə yazdırmışdılar. Bacım məni təhlükələrdən qoruyacaqdı. Elə bil ön cəbhəyə yollamışdılar məni. Hətta bağçaya belə getməyə qorxurdum. Bağça müəllimələri yeməyimi yemədiyimə görə məni çubuqla döyürdülər. İlk nifrət hisslərim də o vaxtdan yaranmışdı.
Tiflis orta məktəbində ikinci sinfə qədər oxudum. Məktəbdən ayrılan gün bütün sinif uşaqları, müəllimlər gözyaşlarını saxlaya bilməmişdilər. Bakıya köçmüşdük. Tiflis üçün burnumun ucu göynəyirdi. Bakıdakı məktəb illərimi həmişə hüznlə xatırlayıram. Çünki gözəl günlər yaşamışdım. Xatirələr əzab verirdi mənə. Lalə Məmmədovanın məşhur mahnısı "Məktəb illəri”ndə dediyi kimi sehirli və qayğılı günlər artıq xatirələrə çevrilmişdi.

Sinif rəhbərimiz dərslərimizdən aşağı qiymət alanda bizə yumruq göstərirdi. Bu o demək idi ki, ya oxuyacağıq, ya da döyüləcəyik. Tiflisdə olduğu kimi Bakıda da bacımla sinif yoldaşı idik. Onuncu sinifə qədər yaxşı oxumuşdum. On birə keçəndə isə dərsdən qaçmağa başlamışdım. Qız sevməyə, avaralanmağa daha çox həvəsli idim. Dərsin sonunda bacımın yanına gəlir, ona bugünkü gün haqda anama bir şey deməməsi üçün yalvarırdım. Bəzən isə rüşvət vermək istəyirdim. Ancaq bacım əlaçı, sinif nümayəndəsi və seçilən şagirdlərdən idi. Heç bir şey istəmirdi. Evdə hər şeyi ən xırda detallarına kimi danışırdı.

Məktəb mənim üçün ikinci ev idi. Atatürkün sözlərini xatırlayıram: "Müəllim şam kimidir, özü yanıb tükənərkən ətrafını işıqlandırır”.
Bəlkə də bütün uşaqların ilk nifrət elədiyi insan müəllim olub. Zaman keçdikcə, bığ yerim tərlədikcə müəllimlərə qarşı hisslərim dəyişməyə başlayırdı... Nifrət sevgiylə əvəzlənir, qorxu isə məsuliyyətə çevrilirdi. Amma mənim üçün ən birinci müəllim anam idi. Evdə dərslərimi bitirmədən televizorda futbol izləməyə, yaxud küçədə uşaqlarla gizlən-qaç oynamağa icazə vermirdi. İnanmayacaqsınız, amma əzbərlədiyim şeirləri, oxuduğum tarixi hadisələri belə mənə səsli danışdırırdı. Bir səhv elədimsə vay halıma! Bacım bəzən rus ədəbiyyatından əzbərlədiyi şeirləri yaxşı deyə bilmirdi. Anam da onu cəzalandırmaq üçün danlayır, istədi şeyləri yerinə yetirmirdi. Bu vaxt bacım göyərçin ayaqlarına bənzəyən əllərini gözünün içinə salıb, xısın-xısın ağlayırdı. Ancaq anam göz yaşlarına məhəl qoymadan bacımın bir də təkrar-təkrar oxumasını istəyirdi. O günlər indi gözümün qabağında dumanlı şəkildə canlanır.

Yeniyetmə yaşına gəldikcə içimdəki qorxaqlıq yoxa çıxır, mənasızca boyum uzanırdı. Miskinliyimi də itirmiş, ona-buna lağ edən, özündənrazı bir şagird olmuşdum. Amma di gəl, dərslərimi yaxşı oxuyurdum. Müəllimlərlə necə lazımdısa dolanırdım. Yadımdadır, tarix müəllimimiz məni çox sevirdi. Mən də tarix fənnini çox sevir, müəllimin verdiyi dərsləri yerinə yetirirdim. Müəllimin güvənini aldıqdan sonra dərsi danışmağa çıxır, bir-iki cümlə insan və cəmiyyətdən danışır, daha sonra isə qonşularımız, məhəllə yoldaşlarımla bağlı quraşdırdığım hekayəni nağıl eləyir, sinif uşaqlarını güldürürdüm. Belə anlarda müəllimizin başı jurnal yazmağa qarışırdı...

İngilis dili müəllimim isə bütün uşaqların içində yeganə məni sevirdi. Ya da mən elə bilirdim. Dərslərdə həmişə məni tərifləyir, qılığıma girirdi. Başıma tumar çəkib, dərs oxumağımı tələb edirdi. Onun ana kimi qayğısı məni qürrələndirirdi. Dərslərdən gözəl qiymətlər alırdım. Müəllimim başıma sığal çəkmədiyi gün dərsdən zəif qiymət alırdım. Hərdən də hansısa dərsdən qaçmağı planlaşdıranda nədənsə ağlıma ilk ingilis dili dərsi gələrdi.

Riyaziyyat müəllimi isə millətçi idi. Dərslərdə bizə "evladım” deyə müraciət edirdi. Açığı bizi döydüyü günlər də vardı. Bir dəfə sinif yoldaşlarımdan birini basketbol topu kimi yerə çırpmışdı. Həmin gün elə bildim ki, sinif yoldaşım topa çevrilib.

Son zəng günü də həyatımın unudulmaz günü oldu. Bundan sonra müstəqil həyat bizi gözləyirdi. Ən əsası həyatla mübarizə, yaşamaq gözləyirdi. Yuxudan ayılmaq vaxtı idi.