Artan münaqişələr və yüksələn inflyasiya dünyanın hər bir yerində öz sözünü deyir. Bu da qlobal bazarda qiymətlərin yüksəlməsi və valyutaların dəyərdən düşməsini daha sürətləndirir. Bununla da dünya yeni siyasi sitemə qədəm qoyur.
İqtisadiyyat hər zaman olduğu kimi dövlətlərin siyasi yönümünü bəlli edən ilkin amillərdən biridir.
Dəyişən iqtisadiyyat yeni dünya sistemində hansı dövlətlərin öz siyasi yönümünü dəyişməyə vadar edir?
Mövzu ilə bağlı Ednews-a danışan Azərbaycan-ABŞ İqtisadiyyat və Təhsil Şurasının baş direktoru və təsisçisi, BAMF-ın ABŞ-dakı nümayəndəsi Piter Teys, dünya iqtisadi böhranın səbəblərini üç əsas hissəyə bölündüyünü açıqlayıb.
“Düzdür, müharibələr artmaqda olan dünya iqtisadi inflyasiyasına olduqca mənfi təsir göstərir. Gərginləşən asılılıq vəziyyəti və artan faiz dərəcələri İnkişaf etmiş dövlətlərdə belə narahatlıq yaradır. Sosial sferadan baxdıqda insanların hökümətlərdən razı qalmadığını anlamaq olur. Siyasi vəziyyətin dəyişməsinə təkan verən ən böyük amil iqtisadi maraqlar üzərində qurulub. İqtisadi dəyişikliklər isə bir neçə səbəbdən baş verir. Birincisi, insanların həyat fəaliyyətlərindən əziyyət çəkməsi ilə bağlı olaraq immiqrasiyanın artması iqtisadi-sosial balansı pozur. Bu sadəcə olaraq əlavə xərclər yaratmır, həm də ölkələrdə məşğulluq vəziyyətinin dəyişməsi səbəb olur. Misal üçün, bu günlərdə Avstraliyada belə, ölkəyə miqrasiya edənlərin viza prosesində bəzi sərt qaydalar yaradılıb. Eyni vəziyyət Kanadadakı ultra liberal hökümətin kütləvi miqrasiya elan etdikdən sonra seçkidə səs çoxluğu itirməsi ilə baş verib. İkincisi, iqtisadiyyatın mənfi kursda irəliləməsi paradoksal olaraq müharibələrdən asılıdır. Onlar daha çox silahlanmaya səbəb olduğu kimi sosial-elmi gəlirlərin azalmasına da təsir edir. Üçüncüsu, Orta sinfin yavaş-yavaş aradan qalxması və dünyanın pul vəsaitinin əhali arasında daha da qeyri-bərabər paylanması sənayenin özünü yeniləməsinə imkan vermir”.
Bu ölkələrin siyasi mövqeyi dünyanın iqtisadi vəziyyətinə görə daha çox dəyişir. Səbəb isə...
“İsveçrə bankının baş direktoru Sercio Ermotti də bildirib ki, Dünya Bankı hazırki iqtisadi inflyasiya problemini kontrol altına ala bilmir. Bu fikirlə hər nə qədər razılaşsam da, nəzərə almaq lazımdır ki, dünya XX əsrdə qat-qat ağır vəziyyətlərə tab gətirib. Hazırda siyasi rejimi ən çox dəyişən hadisə Rusiyanın Ukraynadakı müharibəsidir. Bu müharibə bir çox Qərb dövlətlərinin xammal tədarükünü təhlükə altına alıb və NATO-nun sərhədlərinin genişlənməsinə səbəb olub. Təsadüfü deyil ki, ABŞ, Danimarka, Yunanıstan və Fransa kimi dövlətlərin rəsmiləri bildirib ki, inflyasiya dərəcəsi cilovlanmasa vəziyyət 1970-ci illərə oxşar ola bilər.
Dünya Bankının XXI əsr üçün proqnozu o olub ki, bu yüzillik ərzində dövlətlər və şirkətlər daha çox xammal uğrunda mübarizə aparacaq. Bunu hazırda bu prosesin ilk addımları görünür. Ərazisi xammalla zəngin olan – Rusiya, Ərəb dövlətləri, Çin və Braziliya kimi dövlətlər ABŞ-ın hegomoniyasına ciddi qarşılıq göstərməkdədir.
Ərəb dövlətlərinin xammal ixracı onların baş verən siyasi məsələlərdə azad tərəf tutmasına şərait yaradır. Biz bu gün OPEC+ nəznində dövlətlərin bir-biri ilə daha da yaxınlaşmasını görürük. İsraili Qəzzadakı fəaliyyətləri üçün qınayan Səudiyyə Ərəbistanının, Ukraynada bir milyona yaxın insanın ölümünə səbəb olan Rusiya höküməti ilə yaxın münasibətləri diqqət çəkir. Qərb tərəfləri isə demək olar ki, öz siyasi kurslarını sabit saxlayıblar. Lakin, bu bundan sonra Rusiya ilə kompromislərin olmayacağı demək deyil. ABŞ-ı burada istisna kimi qəbul edə bilərik. Çünki, hazırki hökümətin siyasi səhvləri çox bariz şəkildə ölkənin nüfuzunu yeniləyəcək.
Müharibə tarix boyu pul üçün həyata keçirilib və bu gün də təbii resurslarla zəngin dövlətlərin siyasətdə daha aktiv iştirakını müşahidə edirik. Bu ABŞ-ın həmin dövlətlərlə bir çox məsələlərdə daha yaxın münasibətlərə sahib olacağının işarəsidir”.
Fərid Axund
