Fransa Müstəmləkəçiliyinin Növbəti İflası: -Fransız Polineziyası Parisə "yox" deyir

Analitika 17:05 08.04.2025

Kolo­nializm, yaxud müstəmləkəçilik onu həyata keçirən ölkələrin tarixində qara ləkədir. Fransa bu sırada ilk yerdə qərarlaşıb. Ölkə bu gün də hər vəchlə müstəmləkə im­periyasını qorumağa, Fransız Polineziyası, Martinika, Mayot, həmçinin “sui generis” (xüsusi statuslu inzibati-əra­zi qurumu) ərazisi olan Yeni Kaledoniya adasında yerli xalqları əsarətdə saxlamağa çalışır. Lakin səyləri nəticəsiz başa çatır. Getdikcə keçmiş müstəmləkə, dənizaşırı əyalət müstəqillik uğrunda daha çox mübarizəyə qoşulur.

Maohi Nui (Fransız Polineziyası) Federal Respublikası konstitusiya layihəsini təqdim edib. Təşəbbüsü adanın Tavini Huiraatira siyasi partiyası Faa şəhərində təşkil etdiyi konqresdə reallaşdırıb. Müstəqillik tərəfdarlarının, müxaliflərin və partiya liderlərinin toplandığı qurultayda təxminən 500 nəfər iştirak edib. Hazırda parlamentdə təmsil olunan əsas siyasi qüvvə “Tavini Huiraatira” (müstəqillik tərəfdarları) partiyasıdır. Bu partiya ölkə parlamentində 38 yerə sahibdir. “Tapura Huiraatira” partiyası 16, bitərəflər isə 3 deputatla təmsil olunurlar.

Müstəqillik layihəsində nələr əks olunub? Əvvəla, beş arxipelaq federal ərazilərə bölünərək (muxtar), məsələn, öz qanunlarını qəbul edə və öz məhkəmələrinə sahib ola bilər. Tavini partiyasının üzvü Riçard Tuheiavanın sözlərinə görə, buvaxtadək nəticənin əldə olunmamasının əsas səbəblərindən biri indiyədək siyasi müstəvidə heç bir hüquqi arqumentin olmamasıdır.

Tuheiava əlavə edib ki, iş hələ tamamlanmayıb, xüsusən də dayanıqlı iqtisadi modelin yaradılması istiqamətində işlər davam edir.

Polineziya Assambleyasının sədri Antoni Geros bu layihənin əhəmiyyətini vurğulayıb və onun Vanuatu və Fidji kimi Sakit okean ölkələrindən ilhamlandığını bildirərək, Polineziyanın da öz təbii sərvətlərindən tam istifadə etməsini və bölgədəki suveren dövlətlərlə bərabərhüquqlu münasibətlər qurmasını arzuladığını qeyd edib.

 Mahinui Temari kimi bəzi iştirakçılar Fransanın yerli sərvətlərin istismarına mane olduğunu bildirib. O, müstəqil olmaq üçün Fransadan icazə almaq lazım gəlmədiyini vurğulayıb.

Təqdim olunan konstitusiya layihəsi üzərində işlənib təkmilləşdirilə biləcək əsas sənəd kimi qəbul olunur. O, partiya üzvləri və arxipelaq komitələri ilə məsləhətləşmələr zamanı, təbii ki, dəyişdirilə bilər. Layihədə nəzərdə tutulan əsas məqamlar arasında taiti dilinin rəsmi dil kimi tanınması və maohi vətəndaşlığının doğumla, evliliklə və ya vətəndaşlıq qazanmaqla əldə olunması da var.

Polineziya prezidenti Moetai Broterson bu sənədi ABŞ Konstitusiyası və Fransanın Beşinci Respublikasının Konstitusiyasına bənzədərək bir fikrin formalaşması üçün faydalı baza olduğunu vurğulayıb.

Bu qurultay Polineziya müstəqillik hərəkatının siyasi baxımdan strukturlaşmasına doğru ciddi bir addım hesab edilib. Partiyanın konstitusiya layihəsi təqdim etməsi onun yalnız ideoloji mövqedə qalmayıb, real idarəetmə modeli yaratmaq istədiyinə işarədir. Tavini ilk dəfə olaraq konstitusiya layihəsi təqdim etməklə müstəqillik ideyasını hüquqi baza ilə əsaslandırmağa çalışır, çünki hüquqi sənəd olmadan müstəqillik istəyi bu günədək beynəlxalq səviyyədə və xalq arasında ciddi qarşılanmadığı düşünülür.

İqtisadi modelin olmaması layihənin zəif nöqtəsidir. Polineziya bu gün Fransadan iqtisadi cəhətdən asılıdır. Müstəqillik iqtisadi planlanma və resursların səmərəli istifadəsi ilə müşayiət olunmalıdır. Məlumat üçün bildirək ki, müstəmləkəçiliyə məruz qalan və müstəqillik arzusunda olan ölkələrdən biri də Fransız Polineziyasıdır. Fransadan təqribən 17 min kilometr uzaqda - Sakit okeanın cənubundakı 5 arxipelaqdan ibarət ərazi yerli dildə Maohi Nui adlandırılır.

 Polineziya nə vaxtdan Fransanın müstəmləkəsinə çevrilib? 1840-cı illərdə - Fransa-Taiti müharibəsinin başa çatması (1844-1847) əvvəlcə Markiz adalarında, sonradan isə Taitidə Fransanın müstəmləkə quruluşunun tətbiqinin başlanğıcı ilə “əlamətdar” oldu. Polineziyanın yerli əhalisi səsvermə hüququnu yalnız 1946-cı ildə əldə edib və 1957-ci ildə ilk yerli hökumətini qurub. Buna baxmayaraq, 1977-ci ilədək Polineziya məktəblərində yerli dillər tədris olunmayıb.

Polineziya həm də bəzi epidemik xəstəliklərin (çikunqunya böhranı, Denge epidemiyası) yayıldığı ərazi kimi tanınır. Bu azmış kimi, 30 il ərzində - 1966-1996-cı illərdə Fransa tərəfindən burada 200-ə yaxın nüvə sınağı həyata keçirilib. Belə ki, 1966-1974-cü illərdə 46 atmosfer, 1975-1996-cı illərdə isə 147 yeraltı sınaq həyata keçirilib. Bu sınaqlar yerli əhali və ümumiyyətlə, bölgədə ətraf mühit üçün ağır fəsadlarla nəticələnib. Belə ki, məhz nüvə sınaqları yerli əhali arasında xərçəng xəstəliyinin geniş yayılmasına səbəb olub.

Fransızlar əsasən 120 kilotonluq bombalardan istifadə ediblər. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Xirosima və Naqasakiyə atılan bombaların hər biri 15-23 kiloton olub. Bundan əlavə, nüvə sınaqları zamanı bir sıra uğursuzluqlar da baş verib ki, bu da ərazidə daha geniş çirklənməyə və ağır fəsadlara gətirib çıxarıb. Ümumilikdə, təqribən 170 min nəfər Fransanın burada həyata keçirdiyi nüvə sınaqlarının qurbanı olub.

 Bu gün yerli əhali hələ də şüalanmaya məruz qalan şəxslər üçün kompensasiya tələb etsə də, Fransa hökuməti bu istiqamətdə hər hansı ciddi addım atmayıb. Yalnız 1998-ci ildə Fransanın Müdafiə Nazirliyi Polineziya əhalisinin nüvə sınaqlarından əziyyət çəkdiyini rəsmən etiraf edib və 2010-cu ildə Paris buna görə təzminat ödəməyə başlayıb. Lakin Fransa dövlətinin müstəmləkəçilik xisləti özünü burada da göstərib. Belə ki, bədxassəli şişlərin müalicəsi üçün təqribən 10 min nəfərə 800 milyon dollar ayrılsa da, bu təzminatdan yararlananların əksəriyyəti əsasən fransızlar olub. Polineziyada yerli əhalinin cəmi 63 nümayəndəsi bu təzminat ala bilib. Bunun nəticəsidir ki, adalarda xərçəng xəstəliyindən ölənlərin sayı kifayət qədər çoxdur.

Görünən odur ki, konstitusiya layihəsi arxipelaqın müstəqillik uğrunda mübarizəsində qətiyyətlidir. Fransanın cavabı necə olacaq? Yeni Kaledoniyadakı kimi, sərt addımlar atacaq, yoxsa güzəştlərə gedəcək? Çox güman ki, Yeni Kaledoniyadakı kimi, deputatları ələ almağa çalışacaq. İstənilən halda Fransanı qarşıda çox çətin günlər gözləyir.

“Euronews” telekanalı Azərbaycandakı mina problemindən danışdı

Xəbər xətti

İkinci Dünya müharibəsi veteranlarına birdəfəlik maddi yardım veriləcək
16:40 21.04.2025
ABŞ-ın vitse-prezidenti Hindistana gedib
12:51 21.04.2025
Nyu-Delhidə yaşayış binası çöküb
12:40 21.04.2025
Azərbaycan stolüstü tennisçiləri Bosniya və Herseqovinadakı turnirdə iştirak edəcəklər
12:37 21.04.2025
İmişlidə bir məktəbin 23 şagirdi buraxılış imtahanında 200-dən çox bal toplayıb
12:29 21.04.2025
Oğuzda cücə ferması yanıb
12:21 21.04.2025
MEDİA-nın səkkizinci könüllülük proqramı başlayıb
12:14 21.04.2025
Bakıda Türk dövlətlərinin 20 istiqamət üzrə yarmarkaları keçiriləcək
12:10 21.04.2025
Xəstəlik vərəqi elektron sənəd formasında hazırlanacaq
11:56 21.04.2025
Leyla Əliyeva Vyetnama səfər edib
11:20 21.04.2025
Qarabağ Universitetində Türk Dünyası Elm Mərkəzinin yaradılması təklif olunub
11:09 21.04.2025
Roma Papası vəfat etdi
11:02 21.04.2025
"Azərbaycan Cənubi Qafqazda ilk olaraq tam hüquqlu maliyyə mərkəzli rəqəmsal ekosistem qurur"
11:00 21.04.2025
“Türk Barometri 2024 - Türk Dövlətlərində Təhsil və Elm Sahəsində Əməkdaşlıq: Mövcud Reallıqlar və Gələcəyə Baxış” adlı elmi-sosioloji tədqiqat layihəsinin nəticələri açıqlanıb
10:49 21.04.2025
Böyük Qayıdış: Sarıcalı və Ballıca kəndlərinə növbəti köç karvanı yola salınıb
10:46 21.04.2025
Cenevrədə “Bakıdan Belenə: COP29 və COP30” adlı sessiya keçirilib
10:44 21.04.2025
Yerli şirkətlər qlobal arenada: Azərbaycan ekspertizasını kim evə qaytarır?
10:34 21.04.2025
Bağdadda Azərbaycan və İraq XİN-ləri arasında siyasi məsləhətləşmələr keçirilib
10:32 21.04.2025
Azərbaycan-İraq Hökumətlərarası Birgə Komissiyanın iclası keçiriləcək
10:25 21.04.2025
Türk dövlətlərində diplomların, elmi adların tanınması üçün prosedurun təkmilləşdirilməsi təklif olunur
10:22 21.04.2025
Sabah geomaqnit qasırğası olacaq
10:21 21.04.2025
İsrail ordusu Livandakı “Hizbullah” hədəflərinə zərbələr endirib
10:18 21.04.2025
Fironun fərasəti hara kimidir? Xanəmir Telmanoğlu yazır...
10:04 21.04.2025
ADB Azərbaycanda dəmir yollarının dekarbonizasiyasına maliyyə vəsaiti ayırıb
09:56 21.04.2025
Azərbaycanda zəlzələ olub
09:38 21.04.2025
Kişi voleybolçular arasında Azərbaycan Yüksək Liqasında üçüncü yerin sahibi müəyyənləşəcək
09:17 21.04.2025
ABŞ Yaponiyaya daha iki “B-1B” strateji bombardmançı göndərib
09:07 21.04.2025
Şimal Buzlu okeanında nə baş verir ?
07:43 21.04.2025
Aprelin 21-də Ümumdünya Yaradıcılıq və İnnovasiya Günü qeyd olunur
00:01 21.04.2025
"Gürcüstanda "Qafqaz evi" qurula və ev sahibliyi edə bilər" -Açıqlama
17:15 19.04.2025
General Akif Pirverdiyev 4-cü Ordu birliyinin komandiri TƏYİN OLUNDU
07:39 19.04.2025
Moskva "Taliban"ı tanıdı - Rusiya Əfqanıstana qayıdır
07:34 19.04.2025
ABŞ Ukrayna danışıqlarından çıxa bilər - Şərt irəli sürüldü
07:28 19.04.2025
"Moskva Ankara ilə İrəvan arasında yaxınlaşma səylərini dəstəkləyir"
07:23 19.04.2025
Mirzoyanla Bayramovun diplomatiya dueli: Nəticə nə oldu?
07:15 19.04.2025
Azərbaycan - Gürcüstan münasibətləri yeni mərhələyə qədəm qoyur
18:49 18.04.2025
Dünya Nizamı Necə Dəyişir? IV Hissə: Geosiyasi Dəyişikliklər və Yeni Əlaqələr
17:51 18.04.2025
Azərbaycanda sadələşdirilmiş gömrük bəyannaməsi ilə bağlı mobil tətbiqin dizaynı dəyişdirilir
12:12 18.04.2025
Qırğızıstanın və Azərbaycanın Ədəbiyyat institutları ortaq layihənin icrasına başlayıblar
12:07 18.04.2025
Milli Observatoriya beynəlxalq mükafata layiq görülüb
11:59 18.04.2025
Hamısı