Nikolay Kardaşev 1964-cü ildə “Sivilizasiyaların Enerjidən İstifadəsi” adlı əsərində bu günə qədər əsas astroloji və futuristik müzakirələrin bir parçası olan Kardaşev Şkalasını təqdim etdi. Bu şkala bir sivilizasiyanın inkişafını yalnız onun enerji istehlakı ilə ölçmək ideyasına əsaslanır. Kardaşev, sivilizasiyaların enerji istehlakını ölçərək onların texnoloji inkişaf səviyyəsini, mədəniyyətini və potensialını daha dərindən analiz etməyə çalışdı. Bu şkala üç əsas tipdən ibarətdir, lakin sonradan müxtəlif əlavə tiplər və şərhlər bu yanaşmanı genişləndirmişdir.
Kardaşev Şkalası, bir sivilizasiyanın enerji istehlakını bir neçə kateqoriyaya ayırır. Bu kateqoriyalar, bir sivilizasiyanın nə qədər geniş bir enerji spektrini istifadə edə bilməsi və bu enerjiləri necə idarə etməsi ilə müəyyən edilir. Şkala, əsasən, planetar ölçüdən, ulduz sisteminə və qalaktika səviyyəsinə doğru bir inkişaf nəzəriyyəsidir.
I Tip Sivilizasiya– Planetar Sivilizasiya:
I Tip sivilizasiyası öz planetində mövcud olan bütün enerji resurslarını tam mənimsəyən sivilizasiyadır. Bu, Yerin enerjisini mütləq şəkildə idarə etmə bacarığını nəzərdə tutur. I Tip sivilizasiyasının ən vacib xüsusiyyətlərindən biri, müxtəlif təbii enerji mənbələrindən — günəş enerjisindən, külək enerjisindən, hidroenerjidən, nüvə enerjisindən və geotermal enerjidən — səmərəli istifadə etməkdir. I Tip,planetin sərhədlərində olan bütün resursları optimallaşdıraraq, onun enerjisindən istifadəyə yönəldə bilir.
* Texnoloji İrəliləyişlər: Bu cür sivilizasiya, enerji itkilərini minimuma endirərək müasir texnologiyanın ən yüksək həddinə çatmış olacaq. Yerin ekosistemini qorumaq və resurslardan davamlı istifadə etmək üçün qabaqcıl müasir mühəndislik və ekologiya biliklərindən istifadə edəcək.
* Enerji Mənbələri: Ən başlıca enerjiləri istifadəyə verə biləcək olan bu sivilizasiya, günəş enerjisi, külək enerjisi, geotermal enerji və nüvə enerjisi kimi qeyri-fosil mənbələrdən səmərəli şəkildə istifadə edəcək. İleri səviyyəli enerji toplanması və saxlanması texnologiyalarına sahib olacaqdır.
* Fiziki Hədlər: Bu tip sivilizasiya, planetdəki biosferi qorumaqla yanaşı, ekoloji tarazlığı pozmamaq üçün yüksək səviyyəli texnoloji innovasiyalar tətbiq edəcəkdir.
* İndiki Vəziyyət: Hazırda insanlar Tip 0 sivilizasiyası olaraq təsnif edilir. Bu, hələ də əksər enerji ehtiyaclarını fosil yanacaqla təmin etməyə davam etdiyimiz bir dövrü təsvir edir. Lakin, inkişaf etmiş ölkələrdə enerji istifadəsinin təmiz mənbələrə doğru keçməsi, bu keçidin yaxın gələcəkdə mümkün olduğunu göstərir.
II Tip Sivilizasiya – Ulduz Sivilizasiya:
II Tip sivilizasiya öz ulduz sisteminin enerjisini tam mənimsəyən inkişaf səviyyəsidir. Bu tip sivilizasiya, ulduzun bütün enerjisini toplayaraq və idarə edərək, böyük ölçülü enerji toplama və istifadə etmə qabiliyyətinə malikdir. Ulduz enerjisinin istifadəsi isə Kardashev’in ən məşhur konseptlərindən biri olan Dayson sferası ideyasına əsaslanır.
* Dayson Sferası: Bu, ulduzun ətrafını tamamilə əhatə edən mühəndislik quruluşudur. Bu struktur, ulduzdan çıxan bütün enerjini toplayaraq, onun bütün enerjisinin sivilizasiyanın xidmətinə verilməsini təmin edir. Dayson sferasının bir hissəsi, bir çox orbita daxilində yerləşə biləcək günəş panellərindən ibarət olardı.
* Texnoloji İrəliləyişlər: Bu cür bir sivilizasiya, enerji toplama və saxlama texnologiyalarında böyük irəliləyişlər əldə etmiş olacaq. Həmçinin, çox yüksək səviyyəli astronavtika texnologiyalarına sahib olmalı və ulduzlararası məsafələri qət edə biləcək müasir gəmi sistemləri inkişaf etdirməlidir.
* Enerji Mənbələri: Bu sivilizasiya yalnız öz ulduzunun enerjisini deyil, ətrafındakı digər ulduzlardan və planetlərdən gələn enerji resurslarını da istifadə etmə qabiliyyətinə malikdir. Bu həmçinin asteroitlərdən və digər kosmik cisimlərdən əldə olunan enerji ehtiyatlarına da aid olacaqdır.
* Fiziki Hədlər:II Tip sivilizasiya artıq öz planetini aşaraq ulduz sistemini kolonizasiya etməyə və digər ulduzlara səfərlər etməyə başlayacaqdır.
III Tip Sivilizasiya– Galaktik Sivilizasiya
III Tip sivilizasiya. bütün qalaktikanın enerjisini mənimsəyən sivilizasiyadır. Bu, bir və ya bir neçə qalaktikanın ulduzlarını və planetlərini idarə edən bir mədəniyyətdir. Tip III sivilizasiyası, qalaktikanın hər bir ulduzundan və onun ətrafında olan digər cisimlərdən enerji toplayaraq birləşdirə bilər.
* Texnoloji İrəliləyişlər: Bu cür sivilizasiya qalaktikalararası nəqliyyat və əlaqə qurma bacarıqlarına sahib olacaq. Qalaktika miqyasında enerji şəbəkələri və əlaqə sistemləri qurulacaq. Kosmosda çox geniş enerji şəbəkələri və yüksək texnologiya infrastrukturları mövcud olacaqdır.
* Enerji Mənbələri: Ulduzlararası enerji toplama və çox böyük kosmik quruluşların istifadəsi bu sivilizasiyanın ən əsas xüsusiyyətidir. Bir çox ulduz və planet resursları, bu cür sivilizasiyanın həyatını dəstəkləyəcək.
* Fiziki Hədlər: IIII Tip sivilizasiya artıq qalaktikalararası əlaqələr qurur, müxtəlif planetlərdə koloniyalar qurur və digər ulduz sistemlərini fəth etməyə başlayır.
IV Tip və V Tip Sivilizasiyalar
Nikolay Kardaşev öz şkalasını IV və V Tip əviyyələrinə qədər genişləndirmişdir, bunlar daha çox spekulyativdir və teorik müzakirələr üçün maraqlı mövzulardır.
* IV Tip – Qalaksiyalararası Sivilizasiya: Bu tip sivilizasiya bir neçə qalaktikadan ibarət olacaq və bu, bir neçə qalaktikada mövcud olan bütün enerji və resursları idarə etmək bacarığına sahib olacaqdır.
* V Tip – Kainat Sivilizasiyası: Bu, kainatın bütün enerji potensialını mənimsəyə biləcək bir sivilizasiyadır.V Tip sivilizasiyası, çoxsaylı qalaktikaları, ulduzları, planetləri və enerjiləri birləşdirərək kainatın hər hansı bir nöqtəsində enerji istifadə etmə qabiliyyətinə sahib olacaq.
Kardaşev Şkalası və İnsanlığın Gələcəyi:
Kardaşev Şkalası, yalnız uzaq gələcəyin fantastik ehtimalları haqqında deyil, həm də günümüzdə enerjinin idarə olunmasının necə inkişaf edə biləcəyini anlamaq üçün bir vasitədir. Hələlik biz Tip 0 sivilizasiyasındayıq, amma gələcəkdə enerji istehsalını dəyişmək və daha davamlı mənbələrə yönəlmək, I Tip sivilizasiyaya doğru irəliləməyin ilkin addımlarıdır. Qlobal enerji ehtiyatlarının və ekoloji məsuliyyətin nəzərə alınması, bizə daha böyük texnoloji inkişaflar üçün yol açacaq.
Kardaşev Şkalası, yalnız sivilizasiyanın enerji istehlakını ölçən vasitə deyil, eyni zamanda onun inkişaf səviyyəsi, texnoloji potensialı və ekoloji təsirləri ilə bağlı dərin bir anlayış təqdim edir. Şkala, insanlıq üçün bir istiqamət və gələcək perspektivləri göstərir. Həmçinin, bu, müasir sivilizasiyaların resurslardan necə istifadə etdiyini, ekosistemlərə necə təsir etdiyini və texnoloji inkişafla bağlı qarşıya çıxan çətinlikləri başa düşmək üçün əhəmiyyətli modeldir.
I Tip sivilizasiyasiyaya yaxınlaşan dünyada, enerjinin təmiz və dayanıqlı mənbələrlə təmin edilməsi, ekosistemlərin qorunması və təbii resursların səmərəli idarə edilməsi daha da önəmli olacaq. İnsanlıq, bu səviyyəyə çatmaq üçün hələ çox sayda texnoloji, sosial və ekoloji maneələri aşmalıdır. Lakin, bu, yalnız texnoloji irəliləyişlə deyil, həm də ekoloji düşüncə ilə mümkün olacaq.II Tip və III Tip səviyyələri, yalnız böyük enerji ehtiyaclarının qarşılanması deyil, həm də kosmosda həyatın davam etdirilməsi və müasir insanın mövcud mühitdən daha geniş ərazilərdə yaşayabilməsi üçün imkanlar yaradacaq.
Kardaşev Şkalasının gələcəyi, yalnız elmi-fantastik bir nəzəriyyə olmaqdan daha çox, insanlığın qarşısında dayanan hədəfləri və gələcək inkişaf yollarını müəyyən edən bir çərçivə ola bilər. Bu nəzəriyyə, bizim planetin ekosistemlərini qoruyaraq, texnoloji inkişafın gətirə biləcəyi ekoloji və sosial nəticələri nəzərə almağa çağırır. Gələcəkdəki sivilizasiyalar, yalnız daha çox enerji istehlakı ilə deyil, həm də bu enerjinin ekosistemi qoruyaraq daha səmərəli şəkildə istifadə edilməsi ilə fərqlənəcəkdir.
Nəticə olaraq, Kardaşev Şkalası gələcək sivilizasiyaların inkişafını ölçən model olaraq, təkcə texnoloji və enerji istehlakı aspektlərinə deyil, həm də ekoloji və sosial məsuliyyətə dayanan bir inkişafın vacibliyini vurğulayır. İnsanlıq, özünün mövcud enerji istehlakı modelini dəyişərək, daha dayanıqlı və ekoloji cəhətdən təmiz bir gələcək qurmağa doğru irəliləməlidir. Bu, yalnız insan sivilizasiyasının inkişafını deyil, eyni zamanda planetimizin gələcəyini qorumaq üçün də vacibdir.Ümumiyyətlə, Kardashev miqyası, sivilizasiyaların enerji istifadəsi və texnoloji inkişaf səviyyələri haqqında düşünmək üçün faydalı çərçivə təqdim edir. Sivilizasiyaların miqyası həmçinin digər sivilizasiyalarla əlaqə qurmaq və onların izlərini tapma potensialımızı qiymətləndirməyə kömək edir.
Mədinə Məmmədova\\EDnews
