Dünya Nizamı Necə Dəyişir? IV Hissə: Geosiyasi Dəyişikliklər və Yeni Əlaqələr

Analitika 17:51 18.04.2025

Dünya nizamının dəyişməsi yalnız iqtisadi və texnoloji sahələrlə məhdudlaşmır; geosiyasi dəyişikliklər də bu prosesin mühüm bir hissəsini təşkil edir. Qlobal güc mərkəzlərinin bir-birini əvəz etməsi, yeni geopolitik mübarizələrin yaranması və beynəlxalq əlaqələrin mürəkkəbləşməsi, dünyanın siyasi xəritəsini yenidən formalaşdırır. Geosiyasi dəyişikliklər, yalnız ölkələrin mövqeyini deyil, həm də qlobal müstəvidə hökm sürən sabitliyi təhdid edən, daha çox gərginlik və qarşıdurma yaradacaq yeni təsirləri ortaya qoyur. Bu yazıda, geosiyasi dəyişikliklərin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu, yeni güc mərkəzlərinin yaranmasını və dünya siyasətinin necə dəyişdiyini daha dərindən araşdıracağıq.

Yeni Güc Mərkəzlərinin Yüksəlişi: Çin və Hindistanın Rolu

Geosiyasi nizamın dəyişməsinin ən bariz nümunələrindən biri, Asiyanın iqtisadi və hərbi gücünün yüksəlməsidir. Son onilliklərdə Çin və Hindistanın qlobal siyasətdə daha da dominant bir mövqe tutması, bu yeni dünyanın ən əhəmiyyətli dəyişikliklərindən biridir. Çin, iqtisadi artım və texnoloji inkişafla yanaşı, hərbi gücünü də artıraraq Asiya və daha geniş coğrafi məkanda öz təsirini genişləndirmişdir. Çin, "Yeni İpək Yolu" layihəsi ilə qlobal infrastrukturun mərkəzini öz əlinə alaraq, yalnız iqtisadi təsirini deyil, həm də geosiyasi üstünlüyünü artırmışdır.

Çinin geosiyasi qüdrəti, həmçinin onun hərbi sərmayələrindəki artış, həmçinin Cənubi Çin Dənizi və Tayvan məsələsindəki gərginliklər ilə daha da dərcləşir. Bu, bir tərəfdən Çinin regional hegemonluğunu artırır, digər tərəfdən isə ABŞ və Avropa İttifaqı kimi ənənəvi güc mərkəzlərini narahat edir. Çin, yalnız Asiya ərazisindəki gücünü gücləndirmir, həm də Afrika və Avropada, xüsusilə iqtisadi əlaqələr quraraq öz geopolitik təsirini artırmağa çalışır.

Hindistan, Çinin artan gücünə qarşı bir balans qurmaq məqsədilə daha fəal bir geosiyasi strategiya izləyir. Hindistanın iqtisadiyyatının sürətli böyüməsi və hərbi gücünü artırması, onu regional hegemon olmaq uğrunda mübarizə aparan əsas oyunçulardan birinə çevirmişdir. Hindistanın Avstraliya, Yaponiya və ABŞ ilə qurduğu strateji tərəfdaşlıqlar, onun geopolitik təsirini daha da artırır. Bu regionda baş verənlər, yalnız Asiyanı deyil, bütün dünya siyasətini formalaşdıran əsas amillərdən biridir.

ABŞ və Avropanın Geosiyasi Təsiri: Qərbin Yeni Diplomatik Yanaşmaları

Geosiyasi mübarizədə ABŞ və Avropa İttifaqının rolu, hər zaman strateji əhəmiyyətə malik olub. Lakin, 21-ci əsrin əvvəllərində, xüsusilə ABŞ-ın siyasi müstəvidəki prioritetləri dəyişdikcə, bu güc mərkəzlərinin təsiri də yenidən qiymətləndirilir. ABŞ, dünya siyasətində hegemon mövqeyini qorumağa çalışarkən, bir tərəfdən həm Çin, həm də Rusiya ilə geosiyasi rəqabətə girir, digər tərəfdən isə daxili siyasi və sosial problemlərlə üzləşir. Tramp administrasiyasının "Amerika əvvəl" yanaşması və daha sonra Biden administrasiyasının müttəfiqləri ilə əməkdaşlığı artırmaq istəyini nəzərə alaraq, ABŞ-ın dünya siyasətindəki rolu daim inkişaf edir.

Avropa İttifaqı, iqtisadi və siyasi gücünü qorumağa çalışsa da, son illərdə üzləşdiyi daxili məsələlər, xüsusən də Böyük Britaniyanın Aİ-dən çıxması (Brexit), mühacirət böhranı və iqtisadi çətinliklər, Aİ-nin geosiyasi təsirini zəiflətmişdir. Avropa, hələ də iqtisadiyyatın nəhəng mərkəzi olsa da, yeni güc mərkəzləri ilə rəqabət apararkən siyasi və diplomatik yanaşmalarında təzələnməyə ehtiyac duyur. Çin və ABŞ ilə balans yaratmaq üçün Aİ, yeni beynəlxalq ittifaqlar qurmağa və regiondaxili birliyi gücləndirməyə çalışır.

Rusiyanın Geosiyasi Müsəlmanlıqları: Ukrayna və Suriya Böhranı

Rusiya, öz geopolitik təsirini qorumağa çalışarkən, xüsusən Sovet İttifaqının dağılmasından sonra, şərq və qərb arasında  bölgə kimi qaldı. Lakin, son illərdə Rusiya, xüsusən Ukrayna ilə bağlı mübahisələrdəki aktivliyi ilə, geosiyasi cəhətdən daha sərt bir siyasət izləyir. Ukraynada baş verən müharibə, yalnız regional bir münaqişə kimi görünməsə də, bütün qlobal nizamı təhdid edən ciddi bir hadisədir. Bu münaqişə, Rusiyanın öz müstəqil təsirini artırmaq məqsədini güddüyünü göstərir, həm də Qərb dövlətləri ilə olan gərginliyin daha da dərinləşməsinə səbəb olur.

Eyni zamanda, Rusiya Suriya münaqişəsinə müdaxilə edərək, Orta Şərqdəki təsirini gücləndirib. Bu, Rusiya ilə digər güc mərkəzləri, xüsusilə ABŞ və Avropa İttifaqı arasında strateji rəqabətin yeni bir sahəsini meydana gətirir. Rusiya, həm iqtisadi, həm də hərbi gücünü artıraraq, öz yerini qorumağa və yeni strateji tərəfdaşlar axtarmağa çalışır.

Yeni Beynəlxalq Əlaqələr: Qlobal Diplomatiyanın Yenidən Qurulması

Dünya nizamının dəyişməsi ilə yanaşı, beynəlxalq münasibətlər də daha çox qeyri-adi, dinamik və qarşılıqlı asılı hala gəlir. Mütləq hegemonluq yerini çoxpütöv və mütərəqqi bir münasibətlər şəbəkəsinə buraxır. Bu şəbəkə, yalnız dövlətlər arasında deyil, həm də beynəlxalq təşkilatlar, qeyri-hökumət təşkilatları və regional birliklər arasında möhkəm əlaqələr qurur. BMT, NATO, Dünya Ticarət Təşkilatı və digər beynəlxalq təşkilatlar, beynəlxalq hüququn və dünya nizamının qorunmasında əsas rol oynasa da, yeni oyunçuların ortaya çıxması, bu təşkilatların funksiyalarını yenidən qiymətləndirməyi vacib edir.

Bu kontekstdə, regional müttəfiqliklər, çoxsaylı diplomatik danışıqlar və çoxmərhələli əlaqələr yeni dünya düzəninin qurulmasında əsas amillərdən biridir. Çin, Hindistan, Türkiyə və Braziliya kimi ölkələr, öz strateji mövqelərini gücləndirərək, beynəlxalq münasibətlərdə daha çox səs hüququna sahib olmaq üçün mübarizə aparırlar. Bu yeni güc mərkəzlərinin hər birinin məqsədi, dünya siyasətində daha böyük rol oynamak və öz maraqlarını qorumaqdır.

Nəticə: Geosiyasi Nizamın Yeni Forması və Dünyanın Gələcəyi

Dünya nizamının geosiyasi strukturu, sadəcə olaraq dövlətlər arasındakı sərhədlərin dəyişməsi ilə deyil, həm də beynəlxalq əlaqələrin daha kompleks və qarşılıqlı asılı olduğu yeni bir dövrün başlanğıcıdır. Yeni güc mərkəzlərinin yüksəlməsi, regional münaqişələr və diplomatik rəqabət, qlobal siyasətə yeni bir perspektiv gətirir. Dünyanın gələcəyi, bu yeni nizamın necə qurulmasından və dövlətlərin bu dəyişikliklərə necə uyğunlaşmasından asılı olacaq. Bu prosesin nə qədər çətin və mürəkkəb olduğunu nəzərə alsaq, yalnız dövlətlər deyil, beynəlxalq təşkilatlar və müttəfiqliklər də bu yeni reallığa uyğun şəkildə fəaliyyət göstərməlidir. Geosiyasi dəyişikliklər, dünya nizamının gələcəyini formalaşdıracaq əsas amillərdən biridir.

Ardı var...

“Xatirələr işığında Heydər Əliyev” -in təqdimatı keçirildi

Xəbər xətti

Bəzi yerlərə leysan və qar yağıb, Şahbuza dolu düşüb
10:40 15.05.2025
İlham Əliyev Albaniyanın Baş nazirini təbrik edib
10:20 15.05.2025
İsveçin Latviyadakı NATO kontingenti ekoloji və sanitar problemlərlə üzləşib
10:19 15.05.2025
“ChatGPT” dünyada ən çox ziyarət edilən beşinci sayt olub
10:11 15.05.2025
Türk dünyasının görkəmli şəxsiyyətləri ilə bağlı ortaq elmi layihələrin icrası müzakirə edilib
10:01 15.05.2025
Bakıda növbəti Autizm Festivalı keçiriləcək
06:06 15.05.2025
San Fransiskoda “ABŞ-Avrasiya Enerji və Ətraf Mühit Forumu” keçirilir
05:37 15.05.2025
Bakıda “Nesvij – dünya mədəni irsi” sərgisi açılacaq
03:16 15.05.2025
“Bolonya” “Milan”ı məğlub edərək İtaliya Kubokuna sahib çıxıb
01:11 15.05.2025
“Qalatasaray” Türkiyə Kubokunun qalibi olub
00:14 15.05.2025
Bu gün Beynəlxalq İqlim Günüdür
00:03 15.05.2025
BAMF Himayəçilik Şurasının 2025-ci ildəki ikinci iclası keçirilib
14:59 14.05.2025
Pərdənin O Üzü: Merilin Monro və Azad Qadının Səhnəsi
13:53 14.05.2025
Yaponiyada hərbi təyyarə qəzaya uğradı
13:17 14.05.2025
Pirəkəşküldə müddəti başa çatmış və istifadəyə yararsız döyüş sursatları məhv ediləcək
13:14 14.05.2025
Trampın xüsusi nümayəndəsi: ABŞ Azərbaycana "İbrahim Sazişləri"nə qoşulmağı təklif edəcək
13:12 14.05.2025
Türkiyədəki “Azərbaycan Kinosu Günləri” çərçivəsində növbəti tədbir İstanbul Universitetində keçirilib
13:05 14.05.2025
Lənkəranda Azərbaycan Retinoloqlarının 9-cu konfransı keçiriləcək
13:01 14.05.2025
Azərbaycan və Moldova enerji əməkdaşlığını genişləndirməyi müzakirə ediblər
12:56 14.05.2025
Günəşdə güclü partlayış baş verib
12:49 14.05.2025
“Maarifçi” proqramına qəbul olmaq üçün 2037 nəfər imtahan verəcək
12:46 14.05.2025
Perunun hökumət başçısı istefa verib
12:43 14.05.2025
"İranın nüvə silahı əldə etməsinə yol verməyəcəyik"
12:38 14.05.2025
Azərbaycan Gürcüstanla poçt əməkdaşlığını genişləndirir
12:32 14.05.2025
Azərbaycanda İƏT-in Zirvə görüşü keçiriləcək
12:29 14.05.2025
Vətəndaşlara ŞAD XƏBƏR - Azad edilmiş rayonların daha səkkizinə maşınınızla gedə biləcəksiniz
12:25 14.05.2025
Türkiyə MMU-nun nümayəndə heyətinin ölkəmizə səfəri davam edir
12:18 14.05.2025
Tailandda bir məbəddə qədim buddist xəzinəsi tapılıb
12:08 14.05.2025
Almaniyada inflyasiyanın səviyyəsi 2,1 faizə enib
12:04 14.05.2025
Azərbaycanlı skripkaçının növbəti uğuru
12:01 14.05.2025
Kann Film Festivalı: Robert De Niroya fəxri “Qızıl Palma budağı” təqdim olunub
11:58 14.05.2025
Lüksemburqda Avropa Şurasının 134-cü sessiyası başlayıb
11:55 14.05.2025
Tramp Suriyanın keçid dövrü prezidenti ilə görüşüb
11:47 14.05.2025
ETSN-də Türkiyə nümayəndə heyəti ilə görüş keçirilib
11:36 14.05.2025
İranla "Avropa üçlüyü" Türkiyədə görüşəcək
11:33 14.05.2025
Bu ilin 4 ayında 17 mindən çox şəxsə əlillik təyin olunub
11:28 14.05.2025
Prezident İlham Əliyev paraqvaylı həmkarını təbrik edib
11:17 14.05.2025
Cənubi Koreya Azərbaycana yeni səfir təyin edib
11:08 14.05.2025
Alimlər həyəcan təbili çalırlar: Ev pişikləri yeni ölümcül pandemiyaya səbəb ola bilərlər
10:55 14.05.2025
Aİ səfirləri Rusiyaya qarşı 17-ci sanksiya paketini təsdiqləyib
10:49 14.05.2025
Hamısı